Het Vierde Hooftstuck.

Verklaring van scheeps Spreeck-woorden, en verscheiden eigen benamingen.

A

Achter-schip. Het gedeelte van het schip, van achter de Bezaen tot het ent toe.

Achter of voor, voor een eeken zitten. Gezeght als een schip achter of voor vast zit.

Achter uit zeilen, Jemant laten staen en achter laten, 't zy aen landt of op eenigh schip, 't geen achter blijft.

Achter-eb. Het laetste van de Eb, ofte van het vallend water.

Achter dwers-touw. Een touw, waer mede het schip van achteren vast gemaeckt wer, ter poorten uit.

Achter-zeilen. De zeilen, die tot de groote en bezaens mast hooren: deze houden het schip te loefwaert: waerom het bezwaerlijck valt, de schepen met deze zeilen alleen te bestieren, als het voor de wint is, of een back-staghs windt waeit: in voorwint geit men het schoverzeil ende bezaen op. Als het schip voorlastigh is, doen de voorzeilen, en als het achterlastigh is, de achterzeilen de meeste nut. De voorzeilen doen het schip een zedigen loop nemen, en men zeilt daer gemackelijck mede.

Aenberen. Met alle Zeilen zeilen: en zijn best doen om voort te komen.

Aendiepen. Met een schip naer landt toe zeilen, zoo dat men steets de diepten meet.

Aennemende koelte. Een windt, die toeneemt, en vermeerdert.

Aengangh maken. Voort zeilen.

Aen leger wal zijn. Oneigentl: 't onder leggen, iets verloren hebben.

Aenboorden. Een scheeps Timmermans woordt, en gezeght, van het maken der bovenste deelen, aen de scheeps zijde.

Aenhalen. Harder wayen als voor heen, nemen in windt aen.

Aenzetter. Een stock daer men kruit en loot in de stucken mede aenperst: hier op steeckt men de Wisschers.

Aen lant wayen. Dit woordt wordt gebruickt, wanneer iets te ondeeg is geschiet, daer straffe op volgen zal. Ofte wanneer men iets aen zal vangen te doen, daer gevaer, onlust, en moeyte van te verwachten is: 't heeft zijn oorspronck van dat, als de wintsterk naer lant waeit, de schepen dickmael komen te verongelucken.

Aenhouden. Na landt of na eenigh schip zeilen.

Aen het touw houden. Wert gezegt, wanner men ten anker komt, en touws genoegh geviert is: hout aen het touw, zegt men dan, viert niet meer.

Aenrijgen. Het Bonnet aen't zeil vast maken.

Aen grondt zetten. De scheepen op droogh vaeren, zetten, op halen; dit geschiedt met de voorsteven na landt toe, ofte oock met de zijden; het eerst aen de zwackste en zmalste schepen, het tweede aen de brede en stevighste: Met half ty geschiet het; wanneer men de schepen wil schoon maecken; waer toe zantgront de bequaemste is.

Aenslaen. De zeilen aen de rondt-houten of rees vast maken.

Aengaen. Het gaet oost of west aen: wert gezegt van de streeck des compas, waer langhs het schip zijn voortgangh neemt.

Aen't zorren. Aen den arbeit: of liver aen den arbeidt, om iets geheel vast te maken.

Aen ly, lywaerts. Na die zijde, daer de wint na toe wait: hier van daen komt het woort, wacht u voor de ly.

Aenboort leggen. Het eene schips zijde tegen het andere schips zijde aenleggen.

Aen Zee wenden. 't Zeewaerts in wenden.

Aen Zee laten staen. 't Zeewaerts in zeilen zonder wenden.

Afvallen. Ter zijden af wech zeilen, en niet zoo dicht by de wint houden, als doenlijck: 't geen met wil en oock tegen wil geschiedt.

Af en aen leggen, of houden. Af en aen zeilen, tot verscheide malen toe.

Afwerpen. Schielijck en overdacht, ergens van afzeilen, ten aenzien van een ander. Oock wort in 't enteren gezeght, afgeworpen werden; als men niet aen boort van den vyant komen kan.

Aflopen. Afzeilen.

Afhouden. Wanneer het anker ingewonden wert, het zelve van de boegh af-keren, op dat geen schade aen het schip geschiede. Anders ruim windts zeilen. Oock van lant zeilen. Als het touw over een braetspit gewonden wert, is daer een Man, die het touw, dat gewonden is, af-hout, en te rugh haelt.

Afgieren. Schielijck afzeilen.

Afschaken. Botgeven, vieren.

Alles komt af, behalven pompen. Een spreeckwoordt te scheep, als men wil spreecken van iets, dat altijdt duert.

Antwoorden in eigen spraeck. Schieten op jemandt, die eerst geschoten heeft.

Anker opzetten. Het anker voor vast maken, als het gewonden is, na dat het voor de kraen geheist is; met anker-talien, en portuer-lijnen.

Ankeren. Het Anker in de gront werpen.

Anker voor de boeg vieren. Als men ankeren wil, het Anker redden en gereet stellen, met een weinig te doen zacken.

Anker 't huis halen. Het Anker opwinden, en innemen.

Anker-gront. Gront, die bequam is om 't anker te vatten, en te houden.

Anker-oog of Neut. Het gat in de Anker-steel, alwaer de ring deur komt.

Anker asie. Gelt, dat betaelt wort, voor het recht van 't anker werpen.

Anker vangen. Het anker 't geen buiten tegen het schip aenhangt, met yzere ketings of touwen vast maeken.

Arbeiden in zee. Een schip arbeit in zee, als het veel slingert, en rolt, 't zy door stilte of hol water, of oock als men recht tegen de zee aenzeilt by de wint, ofte als men legt, daer een sterke stroom tegen de wint op gaet.

B.

Baaertzee. Een soort van scheepen eertijts in Hollant gebruikelijck, die men ten krijge toerusteden, zoo binnen als buiten duins. In den Gelderschen krijg, An. 1518, wiert by die van Hoorn, en d'omleggende dorpen een geweldig groote oorlogs baertze gebouwt, om de kust te veilen, 't geen zeer hoog op was vertuint, zeilende boven alle andere schepen, van die tijdt. Kost met riemen by stilte werden geroeit, was lichtr na zijn groote, en voerde veel zeils.

Balien. Met tobbens water uit het schip gieten.

Balie. Een tobbe of back.

Balkenen. Siet zeinen.

Baer. Een groote vloet water, die uit zee in riviernen of baeylen loopt.

Bakboort. De slincker zijde van het schip, als men met het gezicht na vooren staet.

Backstags-wint. Een tamelijck harde wint, zoo, dat het touw de Back-stag, daer het zeil tegen komt, stijf staet, en niet en labbert.

Bak. Het verblijf van 't schip, voor op den opverloop. Deze zijn open of geslooten: het wulf van de geslootene, komt tot aen de steven toe, en is gelijk van hoogte, en plat; of daelt voor met een tree weinigh neder: de opene hebben voor een Schilt, waer men door op 't Galjoen gaet.

Ballasten. Zwaerten in de schepen laden, om het schips zwaerheits middel-punt naer omlaeg te krijgen: de schepen stevig en bequaem om te zeilen te maecken.

Bekaeit komen. Wert gezegt van 't een of ander hout, dat zich niet wel en sluit of voegt aen het schip.

Ballast schiet. De ballast verschokt, en valt van d'eene plaets tot d'andere.

Beweeren, beweert zijn. Ergens zijn, daer men om het quaet weder niet van daen kan.

Bezet zijn aen lagerwal. Na aen 't landt zijn, daer de windt heen waeit; zoo, dat men daer niet afzeilen kan.

Beloopen. Ziet oploopen.

Bestillen. Stil werden.

Beruifelt. Beslommert te scheep met veel ongewoone beletzelen, zoo dat men zich niet redden kan.

Beloopen zijn van een wint of storm. Wert gezeght, als men onverdacht van het quaet weer overvallen werdt.

Benarren, den vyandt bezetten. Wert mede gezegt als men op een laegerwal verzeilt is, aldus dat'er weinigh kans om op te komen is.

Benden. Het zeil met bantzels vast maeken.

Beitels. Zeker aerdt van schepen.

Beslag-lein. Een touw om iets te beslaen, gelijk'er een aen de nock van de bezaen is, om hem te beslaen, of te bewinden.

Beloop van 't schip. Het fatzoen en gestalte des zelfs.

Beneden wint zijn. Aldaer zijn, waer de wint na toe waeit.

Benepen zijn. Wert van een schip gezegt, wanneer het niet vlotten kan, of over drooghten geraecken, om schaersheit van water.

Beslooten Ree. Een baei of ree, daer men geen volle zee kan zien.

Becken. Het Galjoen van het schip tegen de baren zetten. Oock wel op de windt leggen, en niet veel afvallen.

Bevryen een schip. Een schip met de pomp droogh maecken. Of oock een schip van den vyant verloszen.

Begijne ree. Deze ree komt onder de Bezaens mars, heeft geen val of draei-reep; maer is vast gemaeckt aen de zalen met een strop, om de schooten van het kruiszeil daer by uit te halen.

Bekleden. Het buiten-werk van 't schip met lichte plancken bedecken, zoo lange als het schip noch niet ten vollen gemaekt is, op dat het zelve niet werde gequetst: gelijk men de kromne boeg plancken bekleet, terwijl zy gebogen worden. Als men om het dick touw, dun touw rontom windt, werdt zulx mede bekleden of woelen geheten. Gelijk het kabel in de kluis met dun touw mede wert bekleet, of omwonden. Als de masten of raes omwoelt werden, dan slaet men veeltijts hoepen met spijkers in het hout, daer het woelen ophout, om het touw van afschieten te weerhouden: insgelijcx is de anke-ring bekleet.

Bedding. Zijnhouten, die onder de Buszen en Rampaerden gelegt werden, als dezelvige niet wel in de poorten geschickt zijn.

Beting-bouts. Zijn korte yzere staven, welke in de Beting-balck gestoocken werden, tegen 't afwippen, en ontslippen van het touw.

Beting en Boeg-spriet stutten. Zijn houten, die tot meerder vastigheit, tegen 't onderste en bovenste verdeck vast aen gestelt werden. De Beting, is een zwaere dwars-balck, die dwars-scheeps staet: hier men de kabels aen belegt: zy staet in 't gemeen onder het verdeck, doch op zommige last-dragers gelijk oock de spil, boven op, om onder plaets te winnen, en dan moeten de kluizen, daer het touw door gaet, mede rijzen. De Boeg-spriet is geslooten met yzere beugels, die door den overloop steken en geslooten werden.

Berg-houten. Zijn de groote houte zo men, die langs-scheeps in de scheeps-zijde staen: deze werden van drie of vier stucken gemaeckt met haeken aen een gevoeght. Men ziet'er veeltijts twee onder en twee boven 't geschut: of oock wel alleen twee onder, zonder eenige boven. Berck-houten die dicht aen een staen, worden uit een stuck zomtijts gemaekt. Dat de berg-houten buiten doen, doen de lijf-houten binnen in het schip: beide binden zy het schip. Hoog opgetimmerde schepen voeren de meeste berg-houten, en zulx op dat het boven-werck niet te veel uit zal schijnen te steken.

Benzels. Touwetjens daer men iets mede bindt.

Bejagen. Achterhalen.

Beslaen. De zeilen beslaen, ofte aen haere ronthouten binden. Schepen beslaen. Scheepen arresteren, of in 's lants dienst nemen, tegen wil der eigenaers, doch voor een redelijk loon.

Beleggen. Een touw aen het een of ander hout of yzer vast maeken.

Beursvaetjen. Een tonnetje, daer boven een lederen zack aen is, om buskruit in te doen.

Bysteken. Het schip met de neus eeniger mate in de wint zetten, om het zijn loop te doen vertragen.

Byleggen. Niet vorderen in den loop.

Bylegger. Een tegen-wint, of dusdanigen harden wint, dat men geen zeil voeren kan: als dan maeckt men het roer aen ly vast, en aldus zal de zee op de boegh en breede zijde van 't schip breeken.

Byhaelen, byzetten. De zeilen bybrengen, en ter wint-vanck-stellen.

By de windt over zeilen. Zoo scherp zeilen, als 't doenlijck is, mits de zeilen niet leuteren.

Bystaen. De zeilen byhaelen en uitzetten, waer van het zeggen: laet bystaen.

By laten komen. Meerder dat heen zeilen, daer de windt van daen komt.

Bitter-enden, stucken kabels binnen boort, die onnut zijn, en afgehackt werden, als men een schip toemaekt, gelijk als enden, achter een knoop, of diergelijke: anders, Honde-enden.

By de wal langs vaert men zekerst. Is oneigentlijk gesproke[n], en wil zeggen, zijn staet niet te hoog voeren.

Byvoet. Een touw buiten om de racken, dienende om de zelve toe te zorren.

Bit. De scherpte van 't schip voor aen: anders Het Sne. Het hout, 't geen voor onder, tegen de Steven gezet wort, buite waerts, wert mede bit of loef-hout genaemt. Van de scherpte achter, werdt gezegt het schip is wel of qualijck geschort.

By de windt smijten. De neus van het schip na de windt toestellen.

Blanck zeil by maken. Gezegt, wech zeilen.

Blazen of opblazen. De schepen op zy halen, om te kalefaten of schoon te maken. Van outs wierden blaesbalcken gebruickt, daer men wint mede in de schepen blies (de zelve boven dicht gemaeckt zijnde) om te zien of zy dicht waren: waer van dit woordt zijn oorspronck heeft.

Blaesbalck. Vullingh van hout, het geen van de knie, die buiten tegen steven en barrig-hout leit, af gaet, tot op de huit van 't schip. Dit wert tegen de stagh van het water gemaeckt.

Blaeuw in zetten. Yzer in het schip zetten, of slaen.

Blanck schip. Nat schip.

Blafteren. Gezegt, als het schip met de neus in de windt staet, en de zeilen los leggen of slaen.

Blaken. Het schips-huit buiten om, met aengestoken riet, branden, tot zwert wordens toe, 't geen tegen 't doorbooren der wormen wert gedaen.

Blicken of blickvieren. Een of ander vuerigh of brandend teiken, op en neder halen, of oock met kruit hastige vueren maken.

Blijven. Een schip blijft: vergae[n] in Zee.

Boven wint zijn. Aldaer zijn, waer de wint van daen komt.

Bocks-oor. Een yzere kram aen de rampaerden.

Bol maken. Iets ront en breet te scheep uit zetten.

Boeg. De Borst van het schip: deze wert rondtachtigh, ja wel kringhstuckigh gemaeckt, waer toe het hout met hevels gebogen wert: de hevels moeten met yzere ringen in de in-houten vast gemaeckt zijn, welcke gaten namaels gestopt werden: hoe meerder het hout gebogen werdt, hoe dichter de hevels moeten staen.

Boeglegger. Een schip, dat het eerste is, dat varen zal, na de Beurtman, op gestelde veeren.

Boegen. Zeilen.

Bovenhalen. Te boven zeilen.

Bouts. Touwen, die men grbruickt om het wandt te voorzien, als het verbroken is.

Bolwater. Hol water.

Bollen, de bezaen bollen. De bezaen korten, en minder zeil ter windt-vanck doen stellen.

Bordige zeilen. Zeilen die plat staen, als zy ter wind-vanck staen: deze zeilen best by de windt.

Boeten. gescheurde netten herstellen.

Bovenet. Het hooghste verdeck in 't schip achter.

Boevenet. Traliewerk, 't zy van hout, of geschoren touwen, over de opening van het schip, 't geen den genen, die enteren willen, afweert.

Boeg-kruizen. Siet laveeren.

Bocken. Niet wel rijzen tegen de golven.

Bolster. Een klos, daer de boegspriet op leit, nevens de voorsteven, op dat hy niet over slingere, aen dees geene zijde.

Bolwercken een schip in Zee. De goederen of last in een schip verleggen. Siet mede een andere betekenis onder Werken.

Bock. Twee stutten, die wederzijdts in de rusten gestelt worden, en boven te zamen gewoelt zijn, om masten in de schepen te zetten, en groote zwaerten in te heizen, of oock om het schip te kielen.

Boelijn. Een touw, 't welck gebruikt wert, om de mars-zeils vallen, en de groote kardeelen, klaer van malkandre te houden, en dat zoo lange als de zelve nieuw zijn: want als zy gereckt zijn, werden deze niet gebruickt.

Boszen. De gaetkens in de schijven, daer de spilletjens doorsteken.

Boej. Een langwerpigh block, 't geen men laet drijven met een touw, aen 't anker vast, op dat de plaets, waer 't anker in de grondt zit, althans geweten mach werden: hier toe worden mede wel dichte tonnetjens gebruickt. Wanneer geen boey op het anker drijft, dan moet met een dreg uit de boot op grondt laten dalen, om zoo het anker te vatten.

Boog ofte speel. Een langh hout, daer men de spil mede omdraeit.

Bonnet. Een zeil, 't geen aen de onder zeilen vast is, 't welck af en aen geregen kan werden, daer dickmael noch een tweede Bonnet aengezet wordt.

Boeg-touw. Een touw, daer men het anker mede reddet, als 't voor de boegh is, zijnde een partuer lijn.

Bordingh. Zeker vaertuigh te Konincks bergen.

Botloef. Een stock, daer een gat voor aen in is, alwaer de focke-hals of smijt doorvaert, en rijt.

Bogen. Ronde houtjens met gaten, die over de boegspriet leggen, dienende om het touw-werck door te laten gaen.

Boorden. Aen boort leggen.

Botgeven. Vieren, ofte meerder lengte van touw van zich geven.

Boutjens. Vierkante lappen zeils, die tegen de lijken aen gezet worden, alwaer het zeil, om de aengeslagen touwen sterckte van noden heeft.

Boegzeren. Met een boot het schip voort roeyen, in stil weder: dit geschiedt, met een touw voor uit, ofte wel met boot en sloep aen wederzijts boort vast gemaeckt, en dus roeyende met dubbelde roeyers.

Boeyen. De hoger scheeps-zijdel-planken toezetten, die het boei-zel genaemt werden.

Bregangh. Het hout aen de scheeps zijden tusschen het ree-hout, en het bovenste bergh-hout, daer het geschut deursteeckt.

Breeuwen. De reeten en voegen, met werck of most stoppen. Most is het dienstigst tusschen plancken ingelegt, om zijne onverganckelijckheidt, doch werck beter tusschen de naten om zijn langdradigheidt. Met graeuw papier kan men de scheeps-reeten, zeer dicht krijgen, 't welck nat zijnde zwelt, en met peck besmeert, hart hout. Als de plancken schuins naer om hoog gehackt zijn, valt het schip mackelijk te breeuwen.

Braszen. Touwen, daer men de raes en zeilen mede omhaelt, welck om halen aenbraszen gezegt wert.

Britzen. Geezelen, 't geen voor de mast met een touw geschiedt, zonder dat de klederen uit werden getogen, doch jongens worden ontbloot en met dunne touwetjens gekastijdt.

Breet leggen. Met de zijden tegen een ander schip aen leggen.

Branden. De Schepen zengen met brandent riet, om de worm te wederstaen. Anders het slaen, en spatten van 't zee-water tegen 't landt aen.

Breet-boegh. Een schip, dat een breden boegh heeft. Hoe langer schepen, wert geoordeelt, hoe breder de boegh behoorde te zijn, om dat die de meeste vaert hebben, en bygevolgh het water daer harder tegen aenslaet, 't geen zwacke boegen zwaerlijck wederstaen.

Bramzeils koelte. Weer, dat men bequamlijck, de hoogste zeilen voeren kan.

Bram boven bram voeren. Eigentlijck vier zeilen op een mast boven elkandre voeren. Oneigentlijck gezegt zich groots en trots toonen.

Bulckhoofden. Zijn schotten, die men dwars scheeps, in 't hol zet, op dat de ingeladene waren, of oock wel de ballast niet verschiete.

Braetspit. Een wercktuigh te scheep daer men mede wint. Deze werden mede in de boots gebracht, als men het anker winden zal.

Bril. Een uitgesneden hout op den overloop, ter plaetze, alwaer de kolderstok doorgaet, of in de draey klos staet. Anders oock wel de klosze zelve.

Brie. Kleine koelte, die ongestadigh is.

Buddingen, ofte Beddingen. Zijn de plancken, welke over de kiel, door 't kolzen gearbeit zijn, alwaer het schip

Buik van 't zeil. De holte weinig beneden het midden van 't zeil.

Buick-gordingen. Zijn touwen om de zeilen voort te gorden.

Buisch weder. Dampig, na, en donker weer.

Buiten. Tot buit maecken.

Burg. Ziet rust-lijn.

C.

Centen. Latten, die gespannen werden om 't schips beloop na te voegen.

Combaers. Scheeps-bedt.

Combuis. De Keuken te scheep. Op koopvaerdy-scheepen, steeckt de Schouw by de billen van het schip veeltijts uit.

D.

Daelen. Buizen, daer het water tusschen d'overloop deur, uit de pomp in zee loopt: dees zijn van binnen met loot beslagen.

Daet staet water in het slach. Daer is water te ly, of aen de laegste zijde in het schip.

Dagh. Een kort dick ent touws, daer men de schepelingen mede kastijdt.

Dat men bestevent bezeilt men. Daer de voor-steven na toestreckt, als het schip met uitgespannen zeilen vlot is, daer kan men met de zelfde wint na toe zeilen; te verstaen by goet weer, en geen groote zee.

Dam. Een stuk-houts, 't geen ergens ingezet wordt, om iets te stutten, 't welck namaels weder wech genomen wert.

De Son tot Gode gaet. De Son gaet onder: dit is een out Hollants Visschers woort, oorspronkelijk, mijns bedunkens, uit d'oude onwetenheit, en onkunde van de plaets, daer de Son in onder gaet.

De loef iemant afsteken. Eigentlijk de wint iemant afwinnen, boven iemant zeilen, of aen die zijde van iemandt heen zeilen, daer de wint van daen komt. Oneig, iemant een voordeel afzien.

Den roden haen in 't kruit-steken. Het kruit in de brant steecken.

De Stuerman zeilt van de plecht af. Oneigentlijk gezeght als iemant, die meester is, t'onderraeckt.

Dennen. Het dack, verdek, of wulfzel des schips, op binnelants-vaerders, oock de buick.

De looze. Een bocht touws, dat loshangt.

De greep van't schip. De ruimte en scherpte van de steven onderwaerts, wiens goede gestalte veel tot de zeilazie doet.

Deinzen. Het storten van de zee-golven, omtrent het lant.

Deiningen. Zee-golven.

De steeck. Het ent van 't kabel-touw, daer de ring komt.

Deck, Verdeck. Welfzels te scheep, daer men overloopt. Men zegt mede Half-verdeck, Vierde-deck.

De fock uit-houden. Oneigentlijck iemant verdueren.

De zee is zonder water. Oneigentlijk, daer overloedt plach te wezen, is niets.

Demp-gordings. Touwen, die de zeilen gorden, om dezelve gemacklijk te beslaen: dees zijn aen de marszeils van groote schepen.

De zeilen leggen blint. De zeilen vatten geen wint, belet zijnde door andere zeilen, die dezelve voorvangen.

De wint verzeist. De wint verschiet, 't zy hy goet of quaet wert.

De wint is wieuw. De wint is quaet.

De wint is waeuw. De wint is goet.

De wint waeit met zengen. De wint waeit met buyen.

Deizen. Soetjes te rug zeilen, vlieden, of te rug dreiven. Wanneer het schip went, en dan komt te deizen, leit men het roer over, ofte op de verkeerde zijde, op dat het schip dies te beter overstaeg raecke.
Het deist op zijn gat, zeght dan de Zeeman.

De voor-voet hebben. Voor uit zijn.

De wint is op en neer. Daer is geen wint.

De windt hout met het landt in. De wint is na lant.

De wint hout met het landt af. De wint is van landt.

De wint op knijpen. De wint winnen, of boven wint komen.

De wint kruipt naer dit of geen gewest. De wint verandert langzaemlijk.

De wint viert. Wert gezegt, wanneer het roode zich aen den Hemel vertoont, daer de wint dreigt van daen te zullen komen; 't geen de zee-luiden voor een gewis teken houden.

Deutelen. Kleine pennetjens in de houte nagels slaen, vastigheits wil.

Deizig weer. Dicke lucht.

Diep-loot. Een stuck loot, 't geen aen een touw gebonden, overboort wert geworpen, om de diepten des zees te peilen, 't heeft onder een gat, alwaer men ongel in doet, op dat door het aengekleefde stof, men oordeele van de gestalte des gronts.

Dicht slach voor en achter hebben. Wert gezegt van een schip, dat dicht geschooren is met een Vinkenet.

Die zeilt boven windt, ziet wat hy wint. Hier mede wert verstaen, dat te hoog zeilen ongemack baert.

Diep gaende schip. Is Oneigentlijck een perzoon, die veel verquist, en veel noodig heeft: en genomen van den arbeijt, die diepgaende schepen na zich sleepen, om te beheeren.

Drift hebben. Diep genoeg zijn om te bevaeren.

Doot aenslaen. Dicht aen slaen.

Dokig weer. Donker weer, betrocken lucht.

Doften. Roei-banken.

Door laeten staen. Zonder zeil te minderen, voort zeilen, by harde wint, ofte oock in plaets van iemandt te wachten, voort zeilen.

Doopen. Iemant van de nock van de Ree laten loopen, voor dusdanige plaetzen, alwaer de doopeling nooit te vooren heeft geweest, welcke plaetzen van outs her, onder de zeeluiden, daer toe verkooren zijn; zelfs schepen, die nooit dusdanige doopplaetzen voorby zijn gezeilt, zijn het recht van dopen onderworpen: en de Schipper is gehouden by dezen voorval de maets met een drinck-penning te vereeren, zoo hy niet wil lijden, dat de snuyt stilzwijgens van het schip afgezaeght werdt, of eenigh scheeps-deel verduistert. Met gelt koopen het die gene insgelijx af, die het niet en lust in zee te vallen. De jongens worden in stee van doopen, onder een mande gezet, wien men dan tobbens vol water over 't lichaem giet.

Dolboort. De bovenste bandt van het schip.

Dollen. Houte pennen, daer de riemen tegen aen komen.

Dompen. De stucken achter op halen om laegh te schieten, 't geen geschiedt, wanneer men zijn vyant na de grondt wil jagen, of dat het schip hoger legt, als dat van de vyandt.

Doode stroom. Stroom tusschen volle en nieuwe Maen, als het water minst wast. Oock een stille stroom tusschen Eb en Vloet.

Door windt douwen. Zoo scherp zeilen, dat men gelijck als tegen wint opzeilt.

Doodt loopen. Voor by zeilen, harder zeilen als een ander.

Doeken. Zeilen aenslaen op kleyne Zee-schepen. Opdoeken de zeilen t'zamen vouwen en wech-leggen.

Doen opzwaien. Een schip ergens doen afwenden, met eenigh anker te laten vallen, 't zy als men een enge Rivier opzeilt, en dat de boot voor uit roeit, met een werp anker 't geen vast aen 't schip is, ofte wel stechs met het anker uit het schip te doen vallen. Wanneer een schip te na aen de grondt of wal komt, en de windt het daer niet af kan brengen, laet men het ancker uit de boot vallen, en dus windt men daer by, het schip af. Eb en Vloet verloopen zijnde, zwait het schip van zelve op.

Doen opwerpen. 't Zelve als boven.

Dog-schuit. Kleine schuitjens, die de Dog boots volgen.

Dok. Een komt ofte afgeslotene plaets daer men schepen in maeckt, of herstelt: deze zijn twederlye, met schot-deuren, die geheel droogh gemaeckt konnen werden, ofte wel open: welcke laetste zaghte en modderige grondt hebben, en met de vloeden droogh ofte vol lopen.

Docken. In een Dok het schip vast aen grondt zetten.

Doppen. De schepen merken van wat inhout zy zijn.

Doppen. Voor een eygen naem genomen, zijn ronde houte ringen, die op den overloop, of tegen 't boort om zekere gaten geleght werden, daer touwen deur varen.

Doodtmansoogh. Sie hanepooten.

Doodtwater. Het dray-water, 't geen achter 't roer opkomt, als het schipvaert heeft, dus genaemt, om dat het schijnt stil te staen, ten aenzien van het water, 't geen voor by het schip gaet: anders zellingh.

Doorgaende koelte. Een harde gestadige windt, zonder strom.

Dragende houden. Het schip daer heen zetten, alwaer de windt heen wait, gezeit van dat de zeilen dan volstaen, en het schip schijnen te dragen: als dan haelt men de halzen na achteren toe, tegen de voorste Hooft-touwen, ofte men haelt de halzen stijf neder, tot aen het dolboort, met een loef-haek. Oneigentlijck, zich in den zelven staet houden, daer men in is, doch zoo dat men zijn middelen eerder vermindert, als vermeerdert.

Draeien op de Ly. Dit geschiedt als men de Steven na die zijde toezet, daer de windt van daen komt, om het schip zijn snellen voortgang te benemen, en te toeven.

Drillen een schip. Een schip voort winden door een touw, dat aen een pael vast is, en op een Lichter, die voor 't schip legt, voort gewonden wort.

Drijven. Met most of werck, de naden en spleeten aen schip vullen.

Drijf-zeil. Een zeil, dat onder water uitgestreckt werdt, wederzijdts scheeps, vast aen zijne schooten, om het schip by stilte voort te doen drijven, daer heen waer de vloet gaet. Dit geschiedt mede in groote Storm, om, als het schip zeer slingert, het zelve recht te doen leggen, op zijne Stevens: noch werdt dit mede gepleegt om een anker uit te drijven.

Driftigh zijn. Werdt gezegt als het anker niet vat ofte hout, maer nasleept.

Dreg. Een anker met vier ofte drie handen.

Dreggen. Aen Dreg-ankers vast leggen.

Draey-reepen. Touwen, daer de rees inhangen. Hier komt het kardeel op; om de Rees te heizen, of op te zetten.

Druil. Een zeer klein zeiltjen, 't geen achter aen 't stuer by de vlagge-spil gezet, en ter wintvanck gestelt wert, als het schip aen anker legt, om her zelve op de windt te houden, en te minder te doen slingeren. Of wel als men het schip wil doen kenteren. Het wort met een hals, die tegen de Bezaens-Mars aen komt, opgehaelt. Dit zeiltjen wert mede onder aen de Bezaens-Mast opgeheist.

Met een druiliets doen. Jetwes langzaem doen.

Druypen. Het anker of de Dreg laten vallen, tot voor de Boeg.

Duckdalf. Een hooft van zware palen in 't water geslagen, daer men schepen aen belegt, en vast maekt, 't geen zijn naem behout van den Hertogh van Alva, wel eer Gouverneur wegens Spanjen en deze landen, die insgelijcks hart en onverzettelijck was, als dit paelwerk.

Dwars in 't water. Zy eigentlijck, als het eene schip dwars tegen 't ander aen komt. Oneigentlijck: jemant in de weeg en hinderlijck zijn.

Dure schepen blijven aen landt. Oneigentlijk kostelijke dingen schroomt men te koopen.

Durk. De plaets, daer het vuyl water in loopt, anders de Zoo.

Dwars vertuyen. Het eene anker leggen, aen d'eene zijde van de stroom, en het ander anker aen de andere zijde, recht tegen elkandere over: dus dragen de schepen gelijck, over Eb en Vloet.

Dwars zees leggen. Met de zijde van het schip, tegen de slagh van de Baren leggen.

Dwars zees zeilen. Tusschen de Baren zeilen.

Duimlingen. Zijn de yzers op 't achtersteven, alwaer de roer-haecks hangen.

Duyveljagen. Met steenen over de ladinge rollen, om die des te beter te stuwen. Oock het inperzen van wolzacken in de schepen, 't geen anders Traven werde gezegt.

Dwars-stroom. Een stroom, die by het landt heen gaet.

E.

Een rug opsteken. Wert gezegt als de schepen zich te veel verheffen in de midden, door oudtheidt: ofvoor zy en achter zacken. Oock als te hoog gebouwt zijn, en by onweer achter te veel lichten.

Een Zee. Een golfwaters.

Een zeil op den dijck. Een zeil op een schip, dat zoo stevigh is, dat niet wert bewogen.

Een anker toe laten gaen. Een anker in gront werpen.

Een groot schip voeren. Oneigentlijk. Een zaek van gewicht by de handt hebben.

Eens loefs doen. Iets doen zonder zammelen, ten eersten en zonder beraet, 't geen van het woordt loeven zijn oorspronck heeft.

Eerst in de boot, keur van riemen. Oneigentlijck. In alle voorvallen die eerst komt voordeel heeft.

Eint voor eint zijn. Wert gezegt, wanneer kabels, en alle het loopende wandt ten einde toe uitgeloopen zijn, 't geen geschiet, om te gemackelijkerte rijden.

Eyzersiek zijn. Wert van de schepen gezegt, als bouts en spijkers beginnen los te werden, 't geen geschiet, als de roest haer verteert heeft, waer hulp-middle toe is, plat loot over de bouts te slaen, by zoo een geval is niet ondienstig lange yzere banden om het schip te slaen, daer in noot de yzere hoepen toe ghebruikt konnen werden.

Elck geneer hem op zijn vaerwaeter. Oneigentlijck, geen zaecken zonder kennis aen te vangen.

Enteren. Vanbuitenen over het schips boort springen, 't geen vyantlijk achter op de billen, aen de hooft-touwen, of voor de boeg geschiet.

Enter-luiken. Luiken, die voor in de Back of achter in de Kajuit gemaekt werden, op dat men by noot, als het boven-schip over en aen den vyandt is, daer door op den overloop kan komen, om den vyandt van onderen te weeren.

Ezels-hooft. Een half ront block, boven op de mast, waer de steng in gezet werdt, hier zijn onder twee yzere oogen aen, daer takels door gestoken werden, om de stengen op en af te laten: voor aen 't Ezels-hooft zijn sluit-houten, die met yzer bekleet zijn, welke de rees sluiten. Dit is met Schapen-vacht bekleet, tegen 't slijten van de zeilen. Te wederzijde is het Ezels-hooft, vol kleine spijkers beslagen, stercktens halve.

F.

Fatzen. Zeilen, die des noots, om meer wint te vangen onder aen de groote zeilen, of aen de bonnetten werden geregen, welcke bonnetten zelve aen de groote zeilen gehecht zijn.

Fitten. De diepte peilen, van de geboorde gaeten, daer men nagels in slaet. In 't booren dient de boor vet gesmeert te werden.

Fock is blint. Dit wert gezegt, wanneer het voor de wint gaet, om dat de fok dan geen of weinig wint kan vangen, belet door de groote zeilen, die dwars scheeps staen.

Focke Kardeel. Een touw 't geen de Rae ophaelt, 't welck aen een draeireep vast is.

Fok op steven of boeg. Fock om laeg, met ree met al, by hart weer.

Fregat. Een schip 't geen lang en laeg gebout is, met een spiegel, weinig hout voor scheen hebbende, veeltijts zonder back, niet hoog achter opgeboeit, zeilaedjes halve.

Fustasie. Vat-werck.

G.

Gaende raecken. Werdt gezegt als de schepen van haer ankers spillen, of als by onweer de losse goederen in het schip om ver gesmeeten werden.

Garnieren. Het schip binnewaerts, van onderen en ter zijden met planken beschieten, tot bewaring der ingelaede goederen, welck dexel een Garnier genaemt wert.

Gaerboort. De eerste planck die aen het schip gebracht wert, naest de kiel.

Gaer zijn. Gebrant ofte gezenght na den eisch, 't geen men de plancken doet, op dat zy buigen, hier by aen te merken is, dat men de planken die geboogen moeten werden, langer neemt als de maet recht uit, uitwijst, om dat het gebogen hout verkort binnewaerts. Het gebrande werdt binnewaerts gezet. Want het hout buigt daer heen, waer het gebrant is.

Gaings. Dus wierden eertijts de Fluit-schepen in Hollandt genoemt, die Velius zeght, dat Anno 1595 tot Hoorn eerst derwijze zijn gebouwt, als menze heden ziet. Men maeckteze, zeit hy, vier, vijf, of zes mael zoo lang als wijt.

Galderye. Het gene men achter ter zijde aen de schepen ziet uit steken. Aen Engelsche scheepen ziet men die groot en prachtig: aen Hollanders, klein en onkostlijk: aen Oosterlingen ziet men'er geen.

Ganze Vleugel. Een boom, waer mede men de schoot-hoorn van de Bezaen uit hout.

Gang, een gang. Zoo veel zees, als een laverend schip over een zijde zeilt.

Gaende houden. Voortgaen op dezelve wijze, als men begon, 't zy in 't zeilen of aen anker te rijden.

Gelde zee. Een zee zonder scheepen.

Gezackt zijn. Wert van de spiegel gezegt, als zijn ronte laeg komt.

Gemaniert zijn. Streeck houden, en recht door zee gaen, qualijck gemaniert, wert van een schip gezegt, als het zeerhelt, springt, en niet na het stuer luistert.

Geen zoen bieden. Het biet geen zoen. De onstuimigheit des luchts en stilt niet, het weer en schijnt noch niet te willen bedaren.

Geen scheeps verstaen. Oneigentlijck: onkundig in een zaeke zijn.

Gebakent zijn. Eigentlijck: met palen, en tekens, die op gesteken werden, afgemerckt landt hebben, op dat de voorby varende zeeluiden zien, waer zy zijn. Oneigentlijck werdt dit gezegt van hoe een zaeck by dees of geenen opgenomen werdt, en hoe 't daer mede geschapen is.

Geen twee groote masten dienen op een schip. Geen twee konnen gelijck heerschen. Regering in regeeringh is ondienstig.

Geen zee komt ons te hoog of te na. Oneigentlijk, niets kan ons deeren.

Geik. Hout-spaeck, die men by de rees uit zet, om zeil aen te doen.

Gegert. Stijf vertuit, zoo dat het schip niet zwaeien kan. Dit geschiet op diepe, en niet op ondiepe wateren: want in ondiep water schueren, by dezen geval, de touwen te veel tegen de kiel aen.

Geslooten back. Open back.

Gezont touw. Sterck en gaef touw.

Gezont schip. Een schip, dat wel wil byleggen, of aen de windt houden, en over staeg loopen kan, daer lange schepen het bequaemst toe zijn. Een schip zonder letzel.

Gesprongen zijn. Wert van masten en rees gezeit, als zy gescheurt ofte geborsten zijn.

Gevlogen schoot. Met een gevloogen schoot zeilen. Als men zeilt voor de windt, tusschen twee schooten in, en als alle zeilen dragen.

Gesprongen schoot. Het zelve.

Geer of Tong. Stucken zeil-doek, die men aen de zeilen zet, om haer onder breder te maken, als boven: oock en strook plancks op de sant-strook, dienende om te vullen.

Gevelingen. Binnen Garniringh.

Gewossen hout. Hout, dat niet gezaegt is, maet zoo aen de schepen gezet wordt, als 't gewossen is, 't welck het sterckste is.

Getey. Toestant van Eb of Vloet.

Geck. Een wercktuigh in de pomp. Men windt driederley pompen te scheep, een met een geck en mick, en slag-pompen, die met een stock recht op en neer gaen: beneffens ketenpompen, die met een rat, ofte wiel om geraeit werden: deze het meeste water opgeven.

Gestreken zijn. Met plancken gedekt.

Geuzen. De wint geust. De wint wert goet, welk zeggen van't hervormen des Godts-diensts in deze landen her schijnt te komen.

Geipen. Het overslaen van zeilen op de andere zijde, onvoorziens en by vlagen.

Geip. De houte roede, die de Bezaen-zeilen uit-hout.

Gelijt zijn onder Zee. Werdt van een schip gezegt, dat met een vast gemaekt stuer in strom drijft, of zeilt.

Getuigt zijn. Voorzien van touw, zeil, en mast, men zegt hoog, laeg, flecht of wel getuygt zijn.

Geyen. Opheizen.

Gy moet onderstreken zijn. Oneigentl. dat yemant behoore stil te zwijgen.

Gijken, Ofte Spieren. Stocken daer men de ly-zeils mede uitvoert.

Gierstagh. Een draey of kink dat in het kabel door 't zwayen van't schip komt.

Gieren. Schielijk heen en weder wenden met het schip, of zwayen.

Gierigh gemaeckt. Te klein gemaekt.

Geyn of Jeyn. Een blok met drie schijven, daer iets mede overgehaelt ofte gewonden wert.

Gillingh. Eenigh hout dat schuins na om laegh af-gezaegt is. Half ronde neergebogen stijltjens. Het Gillingh-hout. Komt achter boven 't stuer, wijdt, nae het springen der schepen: dient om het spiegel-wulp op te houden, op dat de roerpen bewegen kan; wert cieraets halve besneden.

Gotelingen. Kleine Schietbussen.

Gorden. Berk-houten. Mede touwen, dienende om de windt uit de zeilen te krijgen, aen spriet of gaffel zeilen.

Goede loop hebben. Gladde vaert loopen. Wert gezeght, als het schip wel na het stuer luistert.

Gront schoot krijgen. Eigentlijck een schoot onder water krijgen, oneigentlijck iets verliezen: ofte t'ondergebracht werden.

Grontschoot geven. Oneigentlijk, met reden jemant doen swijgen.

Greep van't schip. De scherpte van't schip voor onder by de steven.

Gront-inhouten. De scheeps inhouten naest aen de kiel.

Grontbreken. t'Zeil gaen of ancker lichten.

Grof-zee. Een zee, als de Baren hoog aenschieten.

Groter Zee overgevaren zijn. Oneigentlijck, in meer gevaer geweest te hebben.

Gril. Het af-scheitzel in het hout, tusschen 't pit en buytenste hout.

H.

Hals toe zetten, hals opgeven. De hals, ofte de tip van het zeil stellen en vast maken, 't geen geschiedt in zijdel winden, om de zeilen te beter te doen dragen.

Halzen op. Werdt gezegt als 't schip voor windt zeilt.

Hang-mack. Een lap-zeils, lakens of geweven scheer-touw, 'r geen tegen de zolderingh van het schip hangt, dienende den Schepelingen voor slaep-plaetzen: die met twee enden zijn, werden de bequaemste geoordeelt, want met vier enden schudden zy te zeer.

Hanen. Vierkante stuckskens koper, of metael, dewelcke midden in de schijven komen, daer een gat in komt, en een nagel doorgaet, waer de schijf over loopt.

Hanepoten. Zes, acht, of thien smalle touwetjens, die van elkandre gescheiden, en door block gestoken werden, genaemt doodtmans oogen; dit geschiedt tot pronck; men voeghtze aen de bram-zeils-stengen en bezaens-stagh, oock op de bezaens-roe, en onder de mars.

Handen. Iets over-rijcken, anders aenmannen.

Hant-spaek. Een hout, niet ongelijck aen een yzere koevoet, daer men iets mede omzet, wint ofte verzet.

Halstalie. Een talie om in het zeil te zetten, tot een burgh van de smijt, by the hals, als het stijf waeit, en oock als men de hals niet wel toekrijgen kan, of als men de schoot beter in binden wil.

Haken. Scheve enden van plancken, gehackt om beter te voegen, met de keelen.

Halver Zee. Half wegh tusschen het eene en het andere landt, te midden in de Zee.

Hang-plegt. De plaets daer de Man te roer staet, in eenige Fluit-schepen.

Handt over handt. Meerder en meerder, of minder en minder, men zeght het stormt hart, handt over handt meerer, ofte het weer bedaert handt over handt.

Handtzaem weer. Weder, dat zeil en touw wel te handelen zijn.

Haverye. Een verdeilingh over 't behouden goet, wanneer geworpen is, of schip-breuke geleden.

Hals-klamp. Een klamp buiten boort daer de hals deur vaert, deze is zomtijts verciert en besneden.

Hart van 't schip. Het middelste van 't schip, hier zijn de planken het alder dickst. Doch achter aen het schip zijn de planken het alderdunst, om dat het schip daer het minst te lijden heeft.

Harpuis. Werck om de scheeps reten mede te vullen, dit werdt van out en versleeten touw veeltijdts berijdt, 't geen ontwonden, geklopt, en gekookt werdt, waer na het in de zon gedroogt moet zijn, bol en los omgesponnen tot de dickte van een menschen arm.

Hengst. Een youw onder de Marszeils Ree, dienende voor de boots-gezellen om op te staen, als zy 't Mars-zeil beslaen.

Heeft gescheept, daer mede voort moet. Oneigentlijk, is beladen met iets, daer niet van ontslagen kan worden.

Hevels. Houten of hant-spaeken, waer door de planken ter zijde mede aen het schip gebracht werden, als men timmert.

Heyen in zee. Zeer diep in 't water zacken met het schip, als het rijt.

Hennegat. Het gat, daer de roer-pen door in 't schip gaet: hier is een kraeg van zeildoek omgespijkert, om het water te weeren.

Het anker slipt. Het anker raeckt los, of gaet deur. Het kabel de kluis uit loopt, en het anker is niet te houden.

Het zeil in trecken. Oneigentlijk, zijn staet verminderen.

Het schip leit in zwijm. Als het schip van water overstolpt, dreight te zinken.

Het ty waemt. De stroom doet de modder of het zant van de gront boven komen.

Het ty waelt. Het ty keert.

Het is'er een doode stroom. Oneigentlijck, daer valt niets te doen.

Het Compas ront waeien. Vervolgens uit alle hoecken waeien.

Heet schip. Een schip dat wel voorzien is van mannen en oorlogs-tuig.

Heen leggen met iemant. Een streeck met iemant zeilen.

Het ty breekt de hals. Het water begint op te houden van ebben ofte vloeien.

Het ty vergast. Het is stil water, ebt noch vloeit.

Hef op de vulling. Neemt maet van de volling-planken.

Helling. Timmer-werf.

Het mach'er in, als 't maer wel gestouwt is. Oneigentlijk, men vermag veel als men zijn best doet.

Het schip leit kael. Het schip legt zondeer mast en touw.

Het anker kentert in zeijn zelling om. Het anker keert in de gront.

Het schip giert onder zee. Het schip wort door 't anker-touw of stroom gins en weer getrocken, onder water.

Het zeil scheurt. Oneigentlijk, de zak is bedorven.

Het lant is geleidet. Buiten het gezicht van't landt zijn.

Hellen. Over een zijde leggen. Zo het schip, wanneer men leef-tocht inneemt, na stuer-boort helt, waenen overgeloovige zee-luiden, de reis zal lang wijlig zijn, dog zoo 't helt na bak-boort, betekent het een goede en voorspoedige rijze. Scheeps-lasten worden gemeenlijck aen backboort ingenomen.

Henne-schot. Het schot in de bak dat scheep waert in staet: Hier zijn port-openingen in, om stucken langs-scheeps in te leggen: die op de hoeck komen te staen, worden buiten-boort gerockt; des noots.

Hengelen. Of en aen zeilen met voordacht.

Heffen. Een wijze van planken te meten by het scheeps-timmeren.

Het anker is blint. Het anker leght zonderboei.

Hiel. Het ondergedeelte van de masten: de hielen van stengen zijn vierkant.

Hielen. Het achter te veel neer zakken van de schepen.

Hooger-boort. Het boort dat het hoogste is, wanneer het schip op zy legt.

Hooger-boort houden. Oneigentlijck, zich aen zaeken, ofte perzonen betrouwen, die machtig zijn, en helpen konnen: oock moedig zijn, en zich grootstoonen.

Hoos. Iets dat zich in zee vertoont, opgaende na bovenen in de gestalte van een zeer lange smalle rijs-bus, met fijne tacken, breet onder en boven: ofte als een boom met wortel en tacken: dit is water, 't geen schijnt als of uit de Zee van een pomp opgestrocken wiert; valt dikmael plotzelijck ter neder.

Hooft-seilen. De zeilen behoorende tot de fockemast, en boegspriet, deze houden de scheepen uit de wint, en doen ze af-vallen.

Honden huys. Een houte kap, dat tegen de luik-gaten op de buizen gezet wert, op dat de Zee daer niet in en loopt.

Hoogh of laeg uithalen, of uitgehaelt zijn. Wert gezegt van de waerdye en geldingh eens schips, als het gebouwt is.

Hombergaten. Gaten de toppen van de stengen, daer de draey-reepen door-loopen: anders tuin-gaten.

Hooft en steert leggen. Al verloren geven.

Honde-pinten. Dubbele enden van touwen, om te zeizen, ofte iets vast te maken, waer toe daer zwijpings aen-komen. Voor de groote beting ziet men veeltijdts wederzijdts, 4 stevige honde-pinten staen, om het kabel aen te slaen: zy zijn onder en boven aen ringen vast.

Hooftzee. Een zee, die tegen de wint aen komt, 't geen dikmael gebeurt na groote storm, als de wint schielijkck verandert.

Hofstede. Een zwaer anker, 't geen in de gront legt, daer een houten dobber opdrijft, alwaer schepen by uit of op gewonden werden.

Huydichten. Plancken in het schips huit zetten.

Huiken. Al willens niet zoo veel voor windt af-zeilen, als men kan, maer allengskens de schoot ruimen, of de zeilen oock wel te laten zacken. Hier van het zeggen komt; met huikende zeilen loopen, (dat is met gestreken zeilen) 't geen oock gezegt wert als men het niet derft in top zetten.

Huyzingh. Het bovenste getimmer aen een schip, gelijck als het bovenste bergh-hout: het ree-hout, de kajuit &c. Als de schepen te rank zijn en te zeer slingeren, wert het boven-werck zomtijts afgenomen, doch zulcks beneemt veel ruimte in het schip, en men kan de halzen zoo wel niet toezetten. Schepen worden mede wel boven breet uit gezet, die onder aen't water ingetrocken zijn, en zulcks om slagvaerdiger te zijn. Gelijck de schepen, onder water oock wel gebroken werden, en uitgezet stevigheitshalven. Doch dit hindert den loop. Huizingh is mede 't zelfde als Marlingh, daer men touwen mede bekleedt.

Huiken en guiten. Het krijten en razen van de windt.

Hut. Het achterste en bovenste verblijf te scheep, 't geen zijn naem behout van dat men eertijds zeildoeke hutten of tenten spande op't verdeck van de schepen, om onder te schuilen.

Huiberts leggen. Dit wert van planken of balcken gezegt, die aen het schip staen, en schuins na om hoogh lopen, en dan weder weinigh dalen: of ook van een schip, dat overdwars van u leght, het leght huiberts af, wert dan gezeght.

Hulk. Een schip van oudts in deze landen gebruickelick, en wel de grootste van die genen, welcke na verre landen voeren: daer zijnder geweest die omtrent 200 last voerden.

I.

Iagen ofte jacht maken. Een ander schip vervolgen.

Inbreken. Vernauwen.

In't zog varen, of in iemants water varen. Wanneer het eene schip, het ander kort op de hielen volgt, en vaert, en dat in de lange waterstreek, die alle scheepen volgt; het zog genaemt.

Inhouten. Scheeps-ribben, die van elkandre staen na welgevallen, volgens bespreck van den Bouw-heer. voor aen zijn zy het digtste, moeten gebogen werden, na het beloop van 't schip.

Inkaken. Op klein zee-vaertuigh de zeilen inpalmen, en over de andere zijde zetten, wanneer het schip wenden moet.

In kalmte leggen. Wert gezegt wanneer het schip stil legt, by groote stilte.

In klampen zetten. Een of ander scheeps los wercktuigh aen't schip vast slaen, met houtjens, voor een tijdt, om niet te waggelen ofte bewegen.

In ly zijn. Oneig. in't onderspit zijn.

Ingetrocken zijn. Wordt van schepen gezegt als zy voor of achter boven smal zijn.

Inboegen. Inzeilen.

In waen houden. Eenigh timmerwerk te scheep na den eisch houden, zoo dat het niet verzet.

Inzwaluwen. Planken in een voegen.

In't wol hacken. In de gezengde planken hacken, die om te beter te buigen, op't vuer gelegt zijn.

Inklampen. In een klamp zetten: met houte klampen werdt het anker op de boeg leggende, vast gemaekt.

In of uit de wint zetten. Een zeil ter wint-vanck zetten, ofte in-nemen.

In rak en dak met jemandt gaende houden. Met alle zeilen vol, by, achter, of voor jemandt te gelijck heen zeilen.

In top trecken. Eigentl. het zeil zoo hoogh ophalen als het doenlijck is, oneigentl. zich gedragen boven zijn staet.

Inkomen rooken. Inkomen zeilen met een harde wint.

In en uit krijten. Gezegt als de wint met buyen hart wait.

Iemandt in 't vaerwater zijn. Oneig: jemandt in de weg en hinderlijck zijn, 't zy met woorden of anderzins, om dat wanneer het eene schip het ander volgt in zijn zog, of water, zulcks hem hindere.

Jok op't stuer zetten. Talien op de roer pen zetten, in de Constapels kamer, of oock wel een touw alleenigh aen het einde van de pen maken, aer mede de Man te roer geholpen wert, by hart weder.

Juffers. Zijn blocks zonder schijven, met yzer beslagen, daer men de hooft-touwen en staggen mede anenzet, hier zijn hanepooten door geschoren.

K.

Kabel om. Wint het anker.

Kabelaringh. Een kabel-touw binnen scheeps-boort, daer men het ancker-touw mede wint. Dit gaet voor tegen steven binnewaerts over drie rollen heen.

Kabel korten. Het kabel thuis halen, of om spil winden, als men't anker van zins is te lichten.

Kaek. Een op komende harde windt.

Kat. Een Block daer een jein, of een looper door vaert, om zwaer werck te doen.

Kalefaten. Het veroude aen een schip herstellen, waer van daen het woort kalefatingh.

Kardoes. Een bundelken papier of leder, gevult met bus-kruyt, de maet tot dit of geen geschut zijnde.

Kam. Een smal stuckhouts, dat onder aen den Uytlegger komt, daer twee gaten in zijn, die het zelve gebruick geven, als de hals klampen, 't geen is de groote hals toe te zetten: gelijck mede de focke-hals toegezet werdt.

Kammen. Twee lange houten daer ronde gaten in zijn, onder de rees vast gespijkert, waer de zeilen aengeregen werden.

Kardoes-stok. Een vorm daermen de kardoezen opnaeit, 't zy linnen, papier, of perkement.

Kaiken. Scheepen onder water met kalck besmeeren, tegen de worm, 't welk veel om de west gedaen wort.

Kaeien de rees. De rees scheef stellen, en vast maecken, wanneer het schip in de haven legt, 't geen geschiet, op dat zy niet te zeer en slingeren, of te veel windt vangen, en de touwen krenken.

Katte-spoor. Balck banden die op den scheeps-bodem leggen, stercktens halve.

Kaidraeien. Met klein vaertuigh aen groote schepen vaeren, om waren te venten.

Kabel insteken. Het babel aen de anker-ring vast maeken.

Kabel uitsteken. Het kabel bot geven.

Kardoes-scherp. Veelderhande klein yzerwerck 't geen in kardoezen gedaen wert, en zoo in de stucken gestoocken.

Kardeel. Een touw, daer men de zeilen mede opheist.

Kabel larga. Een zwaer touw, zeer hect geslagen, 't geen om spil en masten gaet, dienende om 't kabel in te winden, 't welck daer aen gezeist wert: als dan gaet dit om de spil, en wert weder los gemaeckt, als het tot de spil (omgewonden werdende) gekomen is: daer na bint men 't by het kluis weder aen, en zulx, om dat men met dit touw beter winden kan.

Kabel-gat. Een afschutzel ofte kamer voor in't schip op zommige in 't hol, op andere in 't verdeck, of op de koebrugge, daer de touwen in bewaert worden. Op schepen naer Indien, dienen zy tot slaep-plaets der Soldaten: de kooyen, welcke boven elkandre in 't rondt staen, zijn zeer eng en naeuw.

Kaepen. Hoog op getimmerde gevaerten van houte palen, die de zee-luiden voor baken en kentekens dienen.

Kaelen-boeg. Een boeg, daer geen ankers op leggen, ofte een schip, dat zijn ankers quijt is.

Kaelen-steng. Een steng zonder mars, als op Katten.

Kan zeilen noch drijven. Het schip is loom, en wil niet voort.

Karviel-schip. Zijn van outs schepen geweest, die met dubbelde nagels waren gemaeckt, een groote met een kleine op malkanderen geslagen hebbende, met smalle boegen, en brede achterenden, der gestalte als een bijtel. Van Karviel-scheepen zegt D. Velius, in zijn beschrijving van Hoorn het volgende. In 't jaer 1460 werden hier (te Hoorn) de eerste Carviel-schepen gemaeckt, daer men te vooren niet hadde dan Hulken, Razeilen en Krajers, en die altemael gewracht Crap-schuite wijze met de planken op malkander. Deze Karviel-schepen hebben haer naem van Carabus, 't geen van outs by de Latijnen zeker aerd van schepen is geweest.

Karviel-werck, hout-werck, daer van de planken of balken, met haer kanten over elkandre schieten.

Kat. Een werp-anker.

Katten. By hart weer, als men vreest, dat het anker niet houden zal, een licht anker met een wel gesmeert oog van touw, om 't kabel slaen, en dat na de gront op 't groot anker zenden, 't geen hem helpt houden.

Katten op lant of strant. Palen slaen voor de Anker-stock, op dat zy niet los en glippe.

Keggen. Wiggen te scheep.

Keelen. Smalle enden van breede planken, dus gehackt, om te bequamer te voegen.

Kerven. Het Anker-touw afhacken, in tijdt van noot, oock touwen bereiden, wanneer men een schip toetakelt.

Kenteren. Her schip op zy halen, om schoon te maecken, tegen droog aen: oock keeren, en wenden. Als de schepen lange in zee zijn, zonder schoon gemaeckt te werden, groeit daer gras aen, 't welck de vaert verhindert: en my gedenckt gras aen Engelsche scheepen gezien te hebben, 't geen de lengte van 18 duim hadde.

Keering. Het gat of kooker, daer de mast instaet, op Haring-buizen.

Kiel-halen. Het schip over een zijde by de mast neerhalen, om schoon te maeken.

Kimmen. De planken, daer het schip onder zijn bocht krijgt, buitenwaerts aenzetten: welcke kimgangen werden genaemt.

Kim-bedden. Zijn de planken en balken, daer de kimmen ofte het schips eerste rondigheit op rust.

Kiel hangt. De kiel komt een weinig laeger, als gewoonlijk.

Kluif-fock. Een tweede fock op binnenlants-vaerders.

Klinck-werck. Hout-werck, daer van de planken of balcken op elkandre leggen, met hun kant.

Klinck. Het krom omgeslagen ent van een spijker of bout

Klaver. Zijn drie kringen, doe men achter boven op het roer trekt, wanneer het hemaeckt zal werden, om het zelve daer na uit te houwen.

Klaes. Een nijp-tangh, daer men de planken mede buigt en dwingt.

Klutzen. Iets te scheep herstellen aen 't hout-werck.

Kloeten. Een klein vaertuigh, met een boom voort douwen.

Klinken. Stucken hout aen een slaen. Hoofden van spijkers om slaen. Iets buiten boort toe drijven.

Kluizen. Stormen.

Kluis. Het gat, daer 't kable door gaet, dees zijn twee of vier in 't getal, hoe nader zy aen steven staen, hoe minder het schip slingert.

Kluis-zacken. Langwerpige zacken, gevult met werk, die men in de kluis-gaeten steeckt, by hart weer, om het water te keeren. Het Kluis-hout, is het hout, daer de gaten in komen, waer het kabel-touw door schiet. Dit hout wert nu zoo dick genomoen als het geheele boort is, om dat het water met tusschen de plancken en inhouten in en zijpe.

Kleden. Het zwaere wandt omwinden en woelen, als staggen en hooft-touwen, om des te stercker te zijn. Wanneer het schip aen ancker leght, wert het touw in de kluis insgelijcx bekleet, op dat het niet stucke rijde.

Klouwen. Oude schepen herstellen.

Knits of Knitzels. Touwen van twee kabel-garens gemaeckt.

Knechts. Dwars overent staende houten, daer men de groote en focke Kardeelen aen belegt.

Knie. Een krom hout, gelijck een knie: deze stutten alle de verdekken, en leggen aen de balken.

Knie-hals. De bogt, die in de knie is.

Knik-stag. De blinde stag: die aldus werdt benaemt, om dat het schip, als het stoot, daer gelijk als tegen knikt.

Klim-stag. Een touw, daer de maets by voor op langs de boegh-spriet klimmen.

Knapen. Klampjens in 't timmeren gebruijcklijk, om by voorraet iets vaste te slaen.

Koe-brug. Een tweede verdek op zommige schepen, 't geen zeer ondiep is, tot berging van plunjen, en slaep-plaetzen der schepelingen. Dit verbint de schepen, en maecktze vast: gaet over 't geheele schip, of wel ten halve alleen. Koe-brug betekent ook een tralie-werck, 't geen boven over het schip gespannen werdt, daer Soldaeten op staen als men slaet, van een Vinkenet daer in verschillende, dat dit alleen het midden van 't schip bedeckt, en het Vinkenet het geheele schip.

Korte zeilen. Ingebonde zeilen.

Kolzem. Ofte kolswijn, en zaet-hout. Een tegen kiel, die binnen het schip komt: dees wert verdubbelt, daer de mast staet.

Kompagne. Dus wert de plaets achter op het schip genaemt.

Kojnen. Zijn korte stucken houts, voor scherp, welcke men te scheep tusschen vaten legt, om die vastigheidt te geven.

Koot. De Kajuit of Stiermanskamer, op haringbuizen.

Kogel-backen. Backen tegen boort aen, tusschen 't schut, om scherp in te leggen: doch meestendeels legt men het zelve op het boort neder, in touwekranzen, om te min schade te doen, zoo wanneer een vyandtlijcke kogel daer in quam.

Kombuis. De kocken: op oorloghs-schepen, staet die in 't ruim, dwars scheeps: op koopvaerdy-schepen onder 't verdeck, en achter, of wel midde scheeps, met de haert na achteren toe, en oock wel boven in de bak, ter zijden of in de midden, tegen 't schot aen: jeder plaets zijn byzondere nuttigheidt heeft.

Koor dasie. Alle zoorten van touw, zoo kabel-touw als poort-touw, puts-touw, en zwabber-touw, gie-touw, en tzor-touw, plicht-touw, en racke-touw, haecke-touw, en boots-touw.

Kont-wachter. Een langhwerpige klamp, daer de blinde schinkel doorgaet, om de schoot klaer van de ankers te houden, ofte wel de schinkel zelve.

Korten, in-korten, af-korten. Nader aen komen met het schip, 't zy door de wint, of boegzerende.

Krengen. Het schip op zy, en aen een zy halen, om iets te herstellen; 't geen in Zee kan geschieden met de buszen aen een zy te halen, 't zy om een gat te stoppen, of wel om een of ander ront hout op te zetten.

Krap-geslagen-touw. Touw, dat stijf gedraeit is.

Kraen of kraenbalck. Een voor uitstekent hout, ter zijden de steven, daer een schijf voor aen is, waer over men het anker ophaelt, en ret als 't op en neer is. Dit is binnen boort, gelijck een knie gemaeckt.

Kraeg. Een dick touw of prezenning, om de steven, en om de top van de groote mast, oock om de stag, die de mast hout; anders houte latten, om de Visschers, tegen de mast aen.

Kromsteven. Oneigentlijk, een onbehouwen mensch, eigentlijck een geslacht van scheepen op de Maes gebruickelijck, zijnde breet-achtigh, voor hoogh, en hout voor scheen hebbende, wiens mast boven krom, het roer vry breedt: niet als te langh: zijn stijf op het water. De Steven is geboggelt, en wanschapen gemaeckt.

Kruishouten. Houten, daer men halzen, schooten en braszen mede beleght.

Kruispoorten. Poorten in de Constapels kamer.

Krimpen. Werdt van de wint gezegt als zy af-neemt, oock als het meerder tegen windt wert. Dan neemt men blinden in, en zet halzen toe.

Kruisscherp. Kogels, daer bouts overdwars doorgaen, die veel bewonden werden, om niet te schampen of de stucken zelve te quetzen: deze werden mede knuppels en tangen genaemt.

Krickemick. Een werktuigh van drie palen, die op de grondt gezet werden, onder wijt van elkandere, doch boven te zamen lopende, daer men blocken in hangt, om zware balcken op te winden, en te heffen.

Kromwulf. Het gebogen wulf achter aen het schip, boven de spiegel en onder het vierkant wulf: achter uit de hut wort zomtijts doch zelden, een tweede krom-wulf gemaekt, daer een wandel dreef op uit getimmert werdt, die boven met yzere hoepen vast is.

L.

Laerzen. De schepelingen kastijden met een dag of touw.

Lager wal. Het landt, daer de windt na toe waeit. Oneig. van jemandt gezegt werdt die in ongelegentheit is. Aen lager wal zijn.

Labberkoelte. Stilachtige windt.

Lapzalven. Een schip herstellen en schoon maken.

Lantzicht. Een stuck zees, zoo lange dat men even uit ter Zee landt kan zien: waerom gezegt wert, binnen of buiten landt-zicht.

Landtpeilen. Afzien na wat streeck, eenigh landt afgelegen is.

Laet vallen. Dus spreeckt men als het schoverzeil, de Fock en blinde los gemaeckt werdt, en de rees om hoog staen. Maer van de top zeilen wert gezegt stoot uit u top zeilen; en van bezaen, haelt de bezaen by: dat is, stelt hem ter wintvangh.

Laet vliegen de schoten. De schooten laten loopen, 't geen by hart weer en onverdachte buyen gescheidt, uit vrees dat men de zeilen mochte verliezen; oock als het schip te zeer heldt en de bregangh onder water staet.

Laveren. Over dwars heen en weer zeilen, om wech te spoeden, wanneer men in de windt heeft.

Landtvallingh. Landt-opdoeningh. Indien men landt op doet na eigen gissingh en meyningh, dan wert gezegt een goede landtvallingh, en wanneer men onbekent landt, of bekent landt buiten vermoeden, op doet, dan zeght men het is een quade landtvallingh.

Landtwindt. Een wint, die op gezette tijden, uit het landt in zee waeit.

Landt-slot. Een beslooten Haven of Ree, van omleggende bergen.

Langs stroom vertujen. Een ancker recht voor uit leggen, en een ander recht achter uit; 't geen geschiedt, wanneer men vreest aen landt te drijven.

Lasch aen steven. Een stuck houts, 't geen veeltijdts buytewaerts, onder tegen de steven gezet werdt: daer de stevens veeltijdts met koper beslagen zijn.

Laet ze pompen, die kouw hebben. Oneigentl. hy arbeide of verricht dit of dat, wie wil, ick niet.

Landt met yemandt bezeilen. Oneig. met jemandt over wegh komen, en omgaen.

Lastadie. Een Werf, of plaets daer men schepen bouwt.

Leuvers. Oogen in het lijck, om de einden of spruiten van de boelijns vast aen te maken.

Leggers. Water-vaten, die dienstigh gepickt zijn, en met yzere hoepen omslagen.

Legt u roer aen ly. Dit wert gezegt als het schip wenden moet, tegen de windt om.

Lengen. Touwen uit-vieren en bot geven: anders touwen, daer men iets mede overneemt.

Legger. Een planck, die men uit het schip aen landt legt, om daer over te gaen, of wel een vaertuigh, of vlot, 't geen nevens een ander schip legt, om het zelve om te halen, op dat het vernieuwt werde, en schoon gemaeckt.

Leggen. Wert gezegt van een schips afstant, ten aenzien van een ander, schoon het zeilt.

Lens zijn. Wert van de pomp gezeght, als hy geen meer water ophaelt, en 't schip droog is: doch een weinigh water onder in het schip is niet schaedelijck: want het beneemt de stanck.

Lens. Leeg.

Lichtingh. De kringh of draying van 't touw rondt om de spil.

Lijst-lijnen. Touwen, daer men de Bonnetten aen de zeile[n] mede rijgt.

Lijck. Het touw, dat rondtom aen het zeil vast is.

Ly zeil. Een zeil, dat ter zijden aen de andere zeilen vast werdt gemaeckt, om meerder te vertieren. Turckze lyzeils zijn van de beste gestalte, onder breet en wel gegilt, boven smal toegaende, met lange tippen Nederlandtsche schieten boven te veel achter de groote zeile[n]. Van katoen maken de Turken mede zeile[n].

Loeven. Het schip daer heen laeten lopen, waer de wint van daen wait, ofte dicht by de windt houden. Die een schip wil doen loeven, haelt de bezaen by, die het wil doen af-vallen, de blinde.

Log zijn. Gezeght van een schip, dat traegh in't zeilen is.

Loopen laten. Werdt gezegt, in een harde storm, met klein zeil, het schip laten loopen.

Ter lens gaen. Als men de zeilen ter wintvank stelt, met loslating of ruiming van de touwen, die haer houden.

Lywaerts ty. Als windt en stroom een zelven wech gaen, 't geen stil water geeft.

Lijfhouten. Plancken, die op de verdecken het naest aen boort leggen.

Looze poorten. Borden waer mede men de schut-gaten vult als de buszen te boort staen, en men des niet nodig heeft, om wint en water uit de openingen te weeren.

Log-gaten. Gaten op den scheepsbodem, tusschen de inhouten deur, daer het vuyl water door loopt.

Loef-gierig. Als een schip te zeer genegen is, tegen't roer aen, in de wint op te loeven, ofte de voorsteven wintwaerts heen te steken. Daer de oorzaek van is, wanneer een schip, te voorlastigh is. Hoe meer achterwaerts de zeilen staen, hoe meer een schip loeven zal, hoe meer voorwaerts hoe meer afvallen.

Los scherp. Kettingh kogels.

Loot lijn. Het touw daer men de diepte der Zee mede peilt, niet boven 200 vadem langh: want dieper in zee zelden gront te werp en is, met een gemeene lijn: dees is, op de twee vaem met een zwart leer gemerckt, als ook aen de derde vaem; met dit onderscheit dat het leer gescheurt is; aen de vijf vadem, is het touw met een wit lapjen gemerckt, aen de zeven vadem met een root leertjen, aen de vijftien vaem met een wit leertjen. Die het loot smijt daer dit touw aen vast is, staet in de groote rust, en als hy werpt draeit men het schip een weinigh op de ly.

Looze kiel. Een kiel die onder de andere kiel gelegt werdt, om dat het schip minder zal afdrijven, en beter aen de wint zeilen, hier toe zet men mede wel alleen klossen aen de kiel, 't zy voor of ackter, om te loeven of af te vallen.

Looze Voor-steven. Een steven buiten tegen de andere steven aen, 't geen gedaen wert om beter zee te snijden, by de wint te houden, en minder af te vallen.

Looze Achter-steven. Een Achter-steven, tegen de andere Achter-steven aen, 't geen geschiet, als het schip kort en onder dick is; zoo dat het water niet vaert genoegh heeft tegen 't roer, om het schip wel te bestieren.

Looper aen een takel. Een touw, dat men in handen heeft, als het goet overgeheist wert.

Looden. Het loot uit werpen, om te zien hoe diep het is.

Loef houden. Werdt van de scheepen gezegt, wanneerze wel by de windt zeilen, en niet zeer af vallen: hierom gebruickt men zwaerden, en werden de breede voorstevens gemaeckt, 't zy van onderen, tot bovenen, of wel onder met een bocht alleen.

Lucht-gaten. Vierkante gaten van 3 duim benevens het kolzem, door de zitters en buick-stucken, waer het pomp-water doorgaet. In de buick denningen werden mede lucht gaten gemaeckt, om het water te doen schieten, dat daer op staet.

Luiwaegen. Een dwars-hout of yzer op groote schepen, daer de roer-pen over loopt. Op Boejers, het hout, waer over de zeilen over en weer gaen.

Luchje. Een klijne koelte of wint.

Lumieren. Daege raeden.

Luien. Touwen op en neer halen.

Luy zijn. Niet genoeg gebogen zijn.

M.

Mantels. Takels, die in 't focke en groote wandt vaeren, om zwaer werck mede in te zetten.

Mans-kop. Zeker blok voor in't schip, om iets te beleggen.

Marszeils-val. Een touw, daer men het mars-zeil mede opheist.

Mars-vellen. Zijn vellen, daer men de marssen mede bekleedt, voor het schuuren.

Mager water. Ondiep water.

Mars boven mars. Twee marssen boven elkandre op een mast: mars boven mars voeren. Oneigentlijck gezegt, van iemant, die zich trots en grootmoedigh gedraegt.

Mannen. De schepen met schepelingen voorzien.

Mast-spooren. De gaten maeken, daer de voet van de mast in komt.

Mars-zeils op de rant. De mars zeils om laeg hebben, op de mars boven 't Ezels-hooft.

Mars-zeils ter halver steng. De mars-zeilen half-wegh opgeheist, 't geen geschiet, om iemandt in te wachten, of uit vrees voor te harden windt.

Mallen. Dun gesneden planken, na de gestalte van scheeps-deelen, om voor vormen te dienen.

Marling. Dun sterck touw gebruikelijk, om kleine blocken mede te binden, en de einden van zwaere touwen te takelen.

Marlen. Touwetjes aen de zeilen hechten, waer mede men dezelve in bint. De lijcken worden om de zeilen gemarrelt.

Marl-reep. Een dun touwetjen, daer men het onderste lijck van de zeilen mede ophout, als men recht voor wint zeilt: dit geschiet mede met een hane-poot.

Matten. Zijn t'zamen geweven kleden van platting, en einden van dunne touwen: deze worden op de groote en focke-ree geleght, en op draei-reepen, op dat zy tegen de masten niet aen stucken wrijven, als oock op de boeg-spriet, en dolboort van het Schip, by de groote halzen, op dat de zeilen niet aen stucken vrijven, oock om de schoot-horenen te bereiden.

Melken. Ziet luinen.

Met de laetste schepen t'zeil gaen. Oneigentlijck: te laet komen, en te zeer zemmelen.

Met een opgerecht zeil iemandt aen boort komen. Oneigentlijck: met haest en toorn iemandt aen komen.

Met open halzen zeilen. Vor windt zeilen.

Mee gaen. Doordrijven, aen komen, verdrijven of naesleepen. 't Ancker gaet mee, of gaet deur.

Men bezeil altijdt niet, dat men bestevent. Oneig. 't luckt altijdt niet.

Meer-touwen. Touwen, om de scheepen aen landt mede vast te maeken[.]

Meeren of maren. Een schip binnens-havens vast maeken.

Midscheeps het roer. Is gezeght, stiert zoo, dat de roer-pen, of kolder-stok, met de steven in een streeck zijn.

Minut-lijn. Een dunne lijn, daer men zomtijds een planckjen aen 't einde vast maeckt, met een weinig loot: hier van is 't gebruik gissing te maken, hoe veel men gezeilt heeft, doch alzoo zelden gebruickt werdt, late achter 't zelve te verklaren.

Moeten. Zachjens opduuwen. Moet her roer: dat 's duuw zacht.

Misverstant van streek. Dit zegt men te zijn, wanneer men niet weet, hoe het landt van zich leit.

Motverig hout. Hout, daer hier en daer plecken in zijn, na de gedaente en verw, als de vederen van motten. Dit is onbequaem onder water, doch goet boven water.

Monnicken. De beting-stutten, die recht op staen, anders Speenen.

Mouzon. Een windt, die een gezetten tijdt uit eene hoeck waeit, en een gezetten tijdt uit een andere hoeck.

Morlen. In het schips ruim arbeiden by donker en den tast.

Muizen. Toegedraeide touwen op de kabelaring en elders.

N.

Nacht-huis. Een klen huisken, 't geen voor de man te roer staet, zonder yzer t'zaem gezet, alwaer het compas mitsgaders een lampe inhangen.

Naet-prezennig. Lange smalle zeildoeks zomen, die men gepikt en geteert, gebruikt om de scheeps voege te decken.

Nagelen. Het schip onder met kleine spijkers beslaen.

Neute. Een kruisjen op het ent van de anker-schaft, daer de stock zijn vastigheit aen heeft. Ziet oogh.

Neus-kijker. Een man, die voor op het schip uit ziet na klippen en stranden.

Nebben. De boven-enden van de knies, tegen de balken aen.

Niet hoger zeilt. En zeilt niet nader aen de windt, of daer heen, waer de wint van daen komt.

Niet lager. Zeilt niet meerder daer heen, waer de wint heen waeit, en laet het schip niet afvallen.

Niet nader het roer. Laet het schip weinig afvallen, daer de wint heen waeit, of na ley, en nadert niet meerder met de steven na het gewest, daer de wint van daen komt.

Nocken. De zeilen by de Nock vast binden.

Nok-ooren. Siet schoot-hoornen.

Nok-gordings. Reepen of touwen, om de nok te beheeren, en te bestieren: de ly nock-gordings werden eest ingehaelt, op dat de loef nock-gordinghs te gemacklijcker volgen.

Noortwesteringh en Noortoosteringh. Werdt van de compas-naelde gezegt, als zy na die gewesten afwijkt van't Noorden.

O.

Ombrassen. De zeilen van het schip om halen, met bras-touwen, als men wendt.

Omslojen. Omzwicken.

Omboxen. Ietwes zwaers met koevoeten, of hantspaken om zetten. anders boxen.

Omhalzen. Met de halzen de zeilen omhalen in't wenden.

Onder een staenden zeil is goet roeyen. Oneig. wanneer jemandt vast inkomen heeft, en dan tot gelt-winning zich daer en boven noch bevlijtigt.

Onder de windt laten loopen. Het galjoen in de windt zetten wachten.

Onderscheut zijn. Zoo na zijn dat men beschieten kan.

Onder of over strijcken. Met plancken decken, of beschieten.

Onder't zeilgaen. Beginnen te zeilen.

Ontslaen. Los maken.

Ongezont schip. Een schip, dat niet gemacklijck wendt, ofte overstaegh wil; oock dat niet wel by de windt zeilt. Van wellk laetste korte schepen de meeste noot hebben.

Ontracken de bezaens roe. De besaens Roe van zijn mast los maken, en overdwars zetten, 't geen geschiet by voor wint, ofte als alle de zeilen trecken konnen; om spoet te maken; met een rack is de roe aen de mast vast, anders deursteecken. Staet te weten dat de bezaen by zoo een geval zonder dezen toestel weinigh dienst doet.

Onder deur rijden. Als men in storm aen ancker legt, en tommelt, en dat de schoffels of zee-baren over 't schip vliegen.

Onder zee gelegt zijn. Wanneer men in storm een bylegger heeft, en zonder zeil drijft, zoo dat de golven, op de steven en zijden breken: dan wert het roer vast gebonden, of wel met veel mannen gehouden; 't geen het zekerste is: anders by leggen.

Onder een goet ly goet zeilen. Met ruime windt zeilt men snel.

Onklaer zijn. Zegt men van touwen, die warren, ofte met slagen zijn.

Ongemaniert zijn. Wert gezegt van schepen, die niet wel na haer roer luisteren, en niet vaerdigh in 't wenden zijn, of ongeschicktelijck door zee gaten.

Ongemaniert in Zee leggen. Seer schudden en bewegen.

Ontslaen. 't Een of ander zeil, als het anker geligt is, los doen. De bezaen wert gemeinlijck eerst ontslagen.

Oogh. Het gat in de ancker schaft, anders de Neut. Op den overloop zijn yzere oogen, daer de boots aen getuit werden.

Oogh in't zeil houden. Oneig. wel oppaszen, en op alles acht slaen.

Oor-yzers. Yzers ter zijden aen de rampaerden, om die te bestieren en te bedwingen: anders Bockshorens.

Op een spring leggen. Aen ancker leggen met een touw voor en achter uit, dus gezegt, om dat als het voorste of achterste touw gekapt of gewonden wert, het schip aen zijde drijft of springt.

Oplangers. Plancken, die buiten tegen het schip op en neer zijn gespijkert, om lasten daer by over in 't schip te trecken.

Op toehouden. Na toe houden.

Opzetten. Werdt van het rijzen der schepen gezegt zoo voor als achter, oock van de barrighouten.

Op zijn groot scheeps iets doen. Iets groots en kostelijck maken.

Opharden. Een touwslagers woordt, en gezegt eenigh touw by het wiel opdrajen.

Oplopen. Inzeilen, ofte verraszen.

Op zijn gat zetten. Iets achter op zetten.

De bezaen op zijn gat zetten. De bezaen ophalen.

Op zijn buick zeilen. Op zy leggende voort zeilen.

Opgyen. By halen. Ophijzen.

Op droog varen. Oneigentl. zich verderven, en schade aendoen, oock zich in gevaer stellen.

Op't zeil gaen. Eigentl. naer genome hoogte, kundtschap van geweest, zee, en streeck, het schip onbezorgt doen voort-zeilen. Oneig. ergens op betrouwen, en zich verlaten.

Ophalen. Als men te laeg vervallen is, met het schip te rug zeilen.

Opdouwen. Tegen wint ofte in stilte langzaem opzeilen, met laveren, werpen: ofte drijven, anders een haven zoeken gevaers wil, en zich uit zee begeven.

Opwaert aen. Na die plaets toe, waer men heen wezen wil.

Op de loogh het hout leggen. Het hout over 't vuer leggen en zengen, op dat het buygzaem werde.

Op water schoot vertuien. Vertujen tusschen beide, niet langs stroom ofte dwarsstroom. Op een open ree, wort best vertuit, dat heen, waer de windt van daen wait: zomtijts vertuit men met vier ankers, twee voor en twee achter uit, ofte oock met een ancker voor en achter uit, ofte oock met uitgebrachte touwen om palen, of aen landt geslagen.

Op de hals rijden. Aen anker leggen in groot gevaer.

Opgnappen. Schoon en klaer maken.

Op keepjens nemen. Op schouder dragen.

Opheffen. Een wijs en benaming van meten by de scheeps Timmerluiden.

Op hoogh zijn. Op droog vast zitten.

Op en neer zijn. Zeght men van de scheepen, als hare zijde recht op gaen. Ook van het anker als het by 't schip hangt.

Opschorting. De verenging en snijding van het achter onder-schip.

Opschieten. Het touw binnen scheeps-boort schicken.

Oproeden. Wert van de buszen gezegt, als men haer laedt-gaeten reddert en klaer maeckt.

Open gaets zijn. Zoo geplaetst zijn, dat men een zeegat bezeilen kan.

Op ly leggen, smijten, of draeien. Inwachten, het schip met de neus in de wint zetten: Oneigentlijk zich lui en moede om te rusten ter neder leggen.

Opgearmd. Werd gezegt, van bezaen ofte fock; wanneer zy op een zonderlijcke wijze ter wint-vanck staen, van 't eerste als men bylijdt, van 't andere, als men voor wint zeilt.

Op dreg leggen. Uit de boot een dreg-ankertje werpen, en daer aen drijven, 't geen geschiet, als men het anker zoeckt, wanneer daer geen boei op is, en anderzins.

Opboeien. Iets te scheep hoog op timmeren. Als Cæsar met Cleopatra street, waren hare schepen te hoog opgeboeit, en daerom onbruickbaer en te log, zoo Florus getuigt.

Op doen. Zich van verre vertoonen.

Opwerpen. Het ancker met de boot voorwaerts brengen en laten vallen, en dan daer by het schip voort trecken of winden.

Op en neergaende tyen. Vloeden, die van buiten af, in de binnen-wateren komen en weder terug gaen.

Ophangen. De hooger inhouten ofte scheeps-ribben.

Opstutten. De stutten in het schip aenzetten.

Op stapel staen. Wert van schepen gezegt, die op de werf staen, en getimmert werden. In Engelandt zet men de schepen het achterste nae 't water toe op stapel, en haer lager als voor of aen de landt-zijde.

Open windt. Voor windt of zoo goet als voor windt.

Open houden, een schip open houden. Dit wert gezegt, wanneer men te loevert, of boven de wint van een ander schip is, en zoo blijft, om hem althans te kommen bezeilen.

Opper-wal. Het landt, daer de windt van daen komt.

Opzetten. Scheeps verdecken voor of achter doen rijzen, waer van het zeggen: hoog of laeg opgezet.

Orkaen. Een zeer harde storm-windt, die zoo geweldig aen komt, dat het gansche water daer van bewoogen werdt, en opstuift, drijft hey compas ront, werpt schepen om verre, en doet het water over landt-vloeien.

Over geworpen zijn. Werdt van een schip gezegt, da aen grondt gebracht is, om schoon te maecken, en het over een zijde valt.

Overboort. Oneigentlijck verlooren, verdurven of te niet.

Overoor bouwen. Het schip boven wijt uit bouwen, 't geen bequaemte geeft, in 't slaen, doch maeckt rancke schepen.

Over ty zeilen. Met een goet ty zeilen: daer heen zeilen, waer het water heen loopt.

Over staegh loopen. Van de genomen streeck tegen wint aenloopen.

Oversteven hangen. Wedrt van het. voor uitsteken des schips gezegt.

Overnagel schieten. Wert van het vooruitsteecken der steven gezeght, het schip schiet veel of weinig over nagel; hoe langer de schepen voor uit steken, hoe beter zy water snijden, en snelder vaeren, doch korte schepen wenden best, en zijn bequaemer te beheeren. Anders weg spoeden.

Over landt zeilen. Werdt gezegt, als men in zee buiten giszingh ver van 't landt af is, daer men gemeint had, landt te moeten zijn.

Overleggen. Het schip naer een andere zijde wenden.

Overtijden. Het schip met de dienstigste stroomen voort laten drijen, en in het tegen-ty stoppen, ofte anker laten vallen.

Overzeilen. Als het eene schip het ander zoo op het lijft zeilt, dat het zinckt.

Overdwars drijven. Eigentl. als het eene schips steven tegen de zijde van een ander schip drijft. Oneig. jemandt in den wegh zijn, ofte ook jemandt beknorren en bekijven.

Over Eb en Vloet leggen. Een anker Eb en Vloetwaerts leggen.

Overstier. Teleur, bedorven, als of men zijde, 't is achter af, in zee, en zoo onthandigh.

Over een en ander boeg gaen. Laveren.

Overloopen. Gezegt als een schip voor by de steven van een ander schip heen zeilt.

Over en weer leggen. Wederzijdts overdwars leggen, om wech te spoedigen. Laveeren met korte gangen.

Over al. Dus roept men als alle het Scheeps-volck moet boven komen.

Overstaeg smijten, of lopen. Wenden tegen windt om, en dan moet het roer aen ly leggen.

P.

Paerde-lijnen. Touwen, om een schip op te korten of ergens heen te halen.

Pappen. Werck, hayr en mosch, te zaem gemengt, tusschen de scheepshuit op vers geteerde planken zetten.

Pal. Zeker yzer of houte stutzel van 't braetspit en spil, dienende als men die windt, om te stutten, op dat zy niet te rug en drajen.

Pajen. Het schip van onderen op tot aen het eerste berkhout harpuizen.

Papenaet. Een platte naet in de zeilen.

Platluizen. Een zoort van licht op geslagen turf-schepen, in Vrieslant.

Plat voor 't laken zeilen. Met en voor-windt zeilen.

Platingh. Dicke kleden van gevlochte touw of anderzijns, die men op de rees legt, om het wrijven te beletten tegen de mast aen.

Peezing. Dunne touwetjens, en lijntjens.

Penter-haek. Een talie, om 't ancker achter op te zetten.

Peil of Peilingh. Is het getal der voeten en maet van de diepte, die het schip gaet, 't geen wanneer men aen geen mercken ziet, men bespeurt met een lange stock, by het roer neder te steecken.

Peilen. Werdt gezegt van het nemen des Zons hooghte, en 't schips afgelegenheit van eenig ander schip of landt.

Peesjes. Touwen aen de haringh netten.

Pataszen. Een scheepsnaem in Spanjen.

Pitziaren. Scheeps Opper-hoofden vergaren, op het schip van den Admirael, ofte oock als een Schipper zijn volk, dat aen landt is, aen boort roept, door eenigh teken: anders t'zamen spreken.

Plegt-anker. Het zware ancker, 't geen men niet gebruickt, als by groote noodt.

Pleg-touw. Plechtankers kabel.

Plantzier. Het bovenste van de galderye.

Porren. Die gene wacker maken, welke te wacht, en boven moeten komen.

Pomp-steken. Pomp-stocks bewegingen.

Pothuis. Ziet hang-plegt.

Pompkleden. Kleeden, daer men de pomp mede bekleedt, ofte om wint, vastigheidts halve, op dat zy te minder barste: waer toe zy oock wel met touw omwonden werdt, 't geen men onder aen de masten mede zomtijts doet, gelijk de rees, met touwen omspijcker werden, tegen 't splijten: anders Kraegen.

Poorten. De vierkante gaten, waer de buszen uitleggen: dees moeten met maten in een schip zijn, want al te veel verzwackt het schip.

Prangen. Als men alle de zeilen voert, die men kan: om ergens boven te komen, en het rond-hout te nauwer noot blijft staen, dan zegt men het prangt: of wanneer men ook zijn uiterste best doet om voort te komen door Zee.

Prejen. Verspreken, 't geen achter af geschiedt, wanneer de schepen elkandre voor by gaen.

Prezenningh. Geteerdt zeil-doeck, 't geen om te bekleeden werdt gebruickt.

Presten. Can oudts engen of angen: schepen, of Mannen door bedwang in gemeene dienst te Zee brengen.

Priem-yzer. Een lang yzer, 't welck men in de laetgaten steekt, om de kardoezen te door-booren.

Punter-balck. Een lang-stuck-houts, doch heden zelden in 't gebruick, 't geen dient om het anker te redden, uit te voeren, en vast te maecken. 't Werdt voor by de hooft-touwen, uitgevoert. Heden zet men de ankers tegen de vullingen, en haeltze met takels op.

Punteren. Het ancker met zijn armen en handen, door een punter-haeck op schips-boort leggen: anders opzetten.

Puts. Een scheeps Emmer, om water uit de zee te scheppen.

Q.

Quartier-roepen. Lijfs genade bidden.

Quade loop hebben. Dit werdt gezegt als het schip niet wel na zijn roer luistert.

Quartier-kogels. Loode kogels in vieren gesneen.

Qualijck gezeten zijn. Wanneer een schip op droog heeft gezeten, en daer eenig ongemak van heeft behouden.

Quoinen. Groote houten wiggen, met hantvatzels aen 't een einde, om die daer by onder de stucken te steecken, ofte uit te halen, als men de stucken hoog of laeg zet.

R.

Rammen. Als men een schip te water doet gaen; met lange balcken, de stutten en onderlaegen, weg-stooten, ofte oock wel andere houten onder 't achterste van 't schip drijven, op dat hy zoo rijze, en van landt loope.

Rack-klooten. Bolletjens, die kettingswijs om de mast zijn, tusschen de sleen inkomende, en zulcx op dat de ree te beter strijke.

Raketros. Een touw om 't rack toe te haelen, gehaekt in de byvoet.

Rack. Een ent zees, ofte weghs tusschen het eene landt ofte hooft, en het andere landt.

Raes vangen. Loze Kettings of touwen om de raes slaen, dieze houden, by voorval als de gewoonlijke begeven.

Ranck. Dit zegt men als een schip geen ballast in heeft, en al te licht en los is, oock wanneer het schip door te veel water in 't ruim, en graen of zout, dat gaende is, te veel schut en beweegt.

Ravelingen van stroom. Dwarl-stroom, die geen streeck hout, en tegen elkandre loopt.

Recht door zee gaen. Oneigentlijk oprecht handelen.

Ree ree. Dus wert te scheep geroepen, als het schip wenden zal.

Reeden, reiden. Bereiden, uitrusten, schepen toe-rusten.

Ree-houten. De bovenste zoom of bant om het schip.

Regelingen. Zijn de latten die men boven achter aen het schips-boort verheven ziet, daer men met de armen op leent.

Recht het roer. Hout de helm-stock om hoogh, en het roer te midden scheeps.

Reef of Rif-gaten. Benaeide gaten in de zeilen, waer door men banden steeckt, om de bonnetten en fatzen aen te rijgen: oock om de zeilen in te binden, by hart weder.

Reggen. De masten neerleggen, op kleine schepen.

Reven. Zeil inbinden.

Recken. Een mars-zeil opheizen, waer van men mede zeght, het val recken langs den overloop: anders het Marszeil op loopen.

Recht zees zijn. Met de neus van het schip tegen de golven steigeren.

Ree-banden. Touwen, by dewelke de zeilen aen de rees vast gemaeckt werden.

Ree-ringen. Kleine ringetjes, met krammen op de groote en Focke-ree geslagen, om de zeizingen daer aen vast te maecken, waer mede men de zeilen beslaet. Zeizingen zijn gevlochte touwen, gelijk als tuiten.

Rees in't kruis zetten. De rees dwars over het schip stellen, zoo dat men de zeilen kan aenslaen.

Rijden. Ten anker in storm leggen.

Rijden over twee baren. Twee golven te gelijk beslaen, 't geen van lange schepen geschiet.

Rij-touw. Een touw daer men de focke-schoot dicht mede aen haelt, om het schip te beter te doen vallen.

Rijden tusschen windt en stroom. Aen anker leggen, als wint en stroom tegen elkandre botzen, en van gelijcke kracht zijn. 't Geen de schepen zeer doet slingeren: doch dit komt niet veel op't kabel aen, en dan legt het schip dwars zees.

Rijden op de hals. Met gevaer rijden.

Rijden dwars. Is wanneer de stroom tegen 't schips-zijde komt, de dus leit het kabel insgelijcks weinig.

Rijden met de rees opgetopt. Dit geschiedt als men onder veel schepen rijdt.

Rijden gekruist. Dit doet men, als de groote en focke ree opgezet zijn, tot de humber-gaten of top toe recht op getopt en recht opgebrast.

Ry-tuigh. Anckers en touwen daer de schepen in zee oprijden.

Ribben. Kleine balckskens, die tusschen de dicke balcken in leggen, twee of drie tusschen yeder.

Rif. Een gedeelte aen het zeil.

Rogboort. Het bovenste boort van 't schip.

Roer in 't water houden. Oneig. een zaeck gaende houden.

Roezemoezen. Platen, die kiel en steven te zamen houden.

Roerstrop. Een strop door 't roer en steven vast gesplitst.

Roerhart. Wert gezegt wanneer een schip zich bezwaerlijck laet bestieren: en dan zet men twee talien op de roerpen, onder in de konstapels kamer, ofte men slingert een enkeltouw om het eynde van de roerpen, en treckt zoo gins en weder.

Roosters. Smalle latten kruis wijs door malkandre gespijckert, die men om lucht te scheppen, als luiken gebruickt.

Rocken. Lappen van prezenningh om masten ofte pompen.

Roeringh. Het touw, dat om de ringh van 't anker gewoelt is.

Ruimen. Wanneer men meer voor windt krijgt, zegt men: het ruimt en dan breet men de zeilen.

Ruim-schoots zeilen. Met goede wint zeilen, de schoot is een touw, 't geen het zeil hout, het welk als ruim ofte lang uit geviert is, staet het zeil dwers over 't schip en komt by gevolgh de windt van achteren: hier van zegt men een ruime windt.

Rust-lijn of burgh. Een touw, dat de Ree vast hout, wanneer dat de andere touwen begeven: oock een korte keten, gehecht onder de voormast-rust, dienende om het anker vast tegen de boeg te houden.

Ruim. Het hol van 't schip. Schepen die op stuck goederen varen, maekt men wijder van ruim als andere, om dat onderscheidene zaken niet wel te stouwen zijn.

Rust. Het uitstekende hout ter zijden aen de schepen, alwaer de hooft-touwen aen vast zijn, by welck men na boven klimt.

S.

Sant-strock. De eerste en onderste zijdel-plank, die achter tegen steven aenkomt.

Schrangen. Schuins leggen.

Schaken. Vieren, Botvieren.

Schandek. Het hout, dat het boort deckt.

Schanskleden. Kleden, die boven ront om de schepen gespannen worden, in 't slaen, om niet gezien te zijn. Deze werden ook dickmael schoot vry gemaeckt. Men spantze mede om de marzen daer men uit schiet: voor dezen gebruickte men schilden hier toe.

Scholcken. Het hol gaen der Zee: het scholckt veel of weinigh zegt men.

Schocken. Het schip schokt: het schip verschuift.

Schiltknoop. Zeker knoop in touw, gelijcker zoo een aen de kraen loopt.

Schans. De schans van het schip is achter voor de stuer plegt, daer men des noots uit vecht.

Schooren. Staken, daer men de stevens in't timmeren mede op, en vast zet.

Schegge. Een stuk-houts, 't geen voor of achter tegen de steven aengelast wort, als hy te smal is: anders een loozesteven.

Schut gevaer hebben. Vechten met grove buszen.

Schoverzeils weer. Weder, dat het zo hart waeit, dat men niet meer als het groot zeil kan voeren.

Schreulstaen. Zeit men van 't zeil, als het hoogh staet.

Schravelingh. Moeyte, die men aenwent in't zeilen om voor te komen, en wech te spoeden, 't geen op veelderleye wijze geschiedt.

Schrale windt. Scherp en meest tegen windt.

Schieten, stengen schieten. De zelve neder doen zacken, ofte dalen door de zaelen, naer om laegh.

Schillipen. Deckzels op de schiltbanken.

Schiltbancken. Sware plancken, daer het braetspit in leit, tegen de zijde van het schip aen.

Schaecken schrijven. Perken af-schrijven, om te breeuwen.

Scheffen. Lange houte, een duim dick, die men gebruikt, om wol en andere balen, in de scheepen te perzen, en te traven.

Scherp schip. Een schip dat onder, voor, en achter, smal is, 't geen om 't wel zeilen gedaen wert: doch al te scherpe schepen, zijn in deze landen niet goet, om dat al te diep gaen, en ongemackelijck op onze droogten zijn. Van deze scherpte kan men qualijck regel of maet geven: het buigen moet na het oogh en wil van den Meester zijn.

Schipper te voet zijn. Oneig. uit zijn doen en welvaren zijn.

Schilt-hoofden. Koppen, die wederzijdts in het schilt aen boort staen, om iets aen te beleggen; dienende mede tot cieraet.

Schilt. De borst-weringe achter het galjoen.

Schenkels. Touwen, die om de enden van de rees vast gesplitst zijn, daer de braszen aenkomen, omtrent een vaem langh of oock wel korter.

Schiemans gaern. Een zoort van dun touw.

Scheerhaek. Een yzere haek der wijze als een zeisen, daer men 's vyandts want mede snijt.

Scheerlijnen. Touwen, om de hoofttouwen stijf te houden, als het quaedt weer is, of, oock als 't schip in de haven legt, zijnde door blocxkens geschooren.

Schalken. De luicken vast maecken, op dat zy door het hobbelen niet gaende raecken, 't geen met looze klampjens geschiet. Anders touwen met handen voort halen, door schijven.

Schrale windt. Een windt, die niet geheel goet waeit.

Schamp-decken. Decxkens over de kanten van de poorten.

Schrobben. Het schip op droog zetten, en met bezem schrapers schoon maeken: ook wel af branden met riet of licht tacke-bos: 't welk als gedaen is, men het schip met roet besmeert, tot aen het onderste berghout toe: of oock wel met roet en zeep vermengt, doch het beste is, met traen, olie, hars en zwavel te zaem gekookt.

Schoot-hoornen, en Nock-ooren. De tippen of einden van de zeilen: hier aen worden den schooten en halzen vast gemaeckt.

Schoot-water. Is water, dat van rivieren in zee komt vallen, zoo dat men het van het zoute of zee-water onderscheiden kan.

Schut-leng. Een touw om de buszen in te lenzen.

Schot-bouts. Zijn yzere bouts, daer gaten door zijn, welck dienen, om het hout tot de schepen aen te zetten.

Schoot. Een touw, dat de rees aen haelt.
De blinde schoot. Wordt onder aen de blinde mars vast gemaekt, als het zeil niet ter wint-vanck staet.

Schoffel. Zee-baer.

Scherpen. Meer in de windt werden: hier van zegt men: de wint scherpt.

Schieten. Het tou-werck in ronde kringen ofte schijven leggen.

Schavielen. Redden en uit de wech maecken: anders de zeilen na de wint zetten.

Schover-zeil. Groot zeil.

Schover-zeils-weer. Weder dat men deze zeilen voeren kan. [Cf. Schoverzeils weer]

Seizen. De zware touwen vast maeken, en beleggen met honde-pinten en anderzins.

Sijn neus onder halen. Voor diep in 't water zacken.

Sijn poos te roer staen. Eigentlijk, zijn tijdt aen 't roer uit staen. Ieder man staet gemeinlijk een glas of twee te roer. Oneigentlijk, zijn werck nevens een ander wel en overmaetigh gedaen hebben, genoeg en veel geleden te hebben.

Slabbers. Zijn oulinks kleine scheepkens geweest, gebruickelijk in deze landen, om haring mede te vangen.

Sigt. Zoo verre als men een scheepshol in zee zien mach.

Sloeren. Maet van plancken stellen, die men aen het schip zal voegen: anders slingeren.

Slagbed maken. Den toestel tot het slaen ofte wiegen maecken, als de schepen af zullen loopen.

Slagh van't schip. De zijde van het schip aen ly.

Slaglijnen. Touwen, om de zeilen te vangen.

Slaet aen de takels. Maeckt de takels vast aen het geen opgeheist moer werden.

Slabbingh. Bekleetzel ofte omwoelingh der kabels, stercktens halve, 't geen twee ofte drie vadem langh gedaen werdt, met zervinghs en dunne touwen op die plaets, daer het touw tegen 't schip meest slijt.

Slagzijde. Een scheve scheeps-zijde, 't zy by misval en het timmeren, ofte verruckt in 't laden.

Sloopen. Een oudt schip ontdoen en breken.

Slag-wijs zijn, de windt is slaghswijs. De windt is gestadigh, zoo dat men daer staet opmaecken mach.

Slegten. Het schips-timmerwerck, glat en effen maken.

Slag over slagh zeilen. Heen en weer laveren met korte gangen.

Slot-gat. Een gat in de mast boven de zalen, waer een hout of yzer door komt, daer de stengh op staet, en het slot-hout door gestoken wert.

Sloey-knies. Houte knies, die buiten aen steven, galjoen en berk-houten staen.

Slaecken. Zeil minderen.

Slag-boegh. Als men laveert, de streeck, die men ter zijden afdoet: hier van zeght men de stag-boegh loopt mee en tegen: 't is een goede slag-boeg, als de wint ruimt.

Slijter of sleet. Een schip, 't geen outheits halve gesloopt en afgebroken werdt.

Slijckende koelte. Een windt, die zachties afneemt.

Smeeren. De scheepen met ongel-talck en andere vettigheden onder bestrijcken, op datze glat door Zee gaen, en van ongediert meerder bevrijt mogen zijn, daer gesloote glas zeer dienstigh in vermengt werdt. Die geschiedt meest aen scheepen, die om de west gaen.

Smijt. Een touw om de zeilen toe te halen.

Smuick schip. Voor laeg schip.

Snywater. Een schee, die over de voorsteven getimmert werdt, wanneer het schip voor te breedt van boegh is, en de steven te klein, om het water na den eisch te snijden. Dit zal het schip beter in de wint doen opdringen, en niet zoo stijf tegen de Zee slaen. Anders een klos.

Snoepingh. Een naet, de wilke op de hoeck van eenigh hout komt, en daer een zoom af neemt.

Soot. De koker, die in het ruim om de pomp komt.

Sondek. Een verdek voor de hut, daer men voor zon en regen onder schuilt: hier staen bancken in, is met een schot of schans, daer open deuren in zijn, afgeschut, en gaet tot het endt van 't half verdeck toe, of is korter, naer welgevallen van den Bouw-meester.

Sog-peilen, Suigen. Giszen en afmeten, hoe verre men de streeck, en effenheidt in Zee, achter uit ziet, waer by den traegen of snellen voortganck is te bemercken, ofte oock wat loop het schip doet, of het afdrijft ofte niet. Kort zoch is een teken van een langzamen loop, dus genaemnt, om dat het na zich zuigt, 't gene daer in komt, waerom niet werdt geleden, dat het eene schip in 't anders zog vaert.

Sorlen. Wech-zeilen om 's eerst, gelijck men doet in 't vluchten.

Sorglijn. Een sterck touw achter door de steven aen het roer vast, om het zelve te houden, by aldien de vingerlingen braken: het komt wederzijts door kleine gaten in het schip, die met doppen omringt zijn, gelijck oock het gat, daer het touw deursteeckt, 't geen de boot hout: het dient mede om het roer ter neder te houden, als het op stuit.

Splitzen. Touwen ontwinden, verknopen, en tot een vereischt gebruick brengen.

Spant-rechten. De steven, als, men timmert, recht op zetten, waer na men in't timmeren, de zant-strook op de loog legt, dat is: de eerste zijdel plancken berijden aen zet.

Speizen, een schip speizen. Een schip in wachten.
Speilen. Dwars-bomen, die men om iets te houden, schrap zet, als men timmert: anders, yzertjens, die men gebruickt tot het sluiten van bouts.

Splitshoorn. Een yzer of hout in gestalte als een kegel, daer de touwen mede van elkandre gesplitst worden.

Splits hamer. Een hamer, die aen een endt scherp is, om touw te splitzen.

Spiegaten. De gaten, daer op den overloop het water door uitgaet.

Sperepen. Touwen, daer de vlooten of dobbers in de haringh-netten aen vast zijn.

Spreiden, gillen, veel doecksprijden. Dit geschiedt wanneer de zeilen onder wederzijdts met lange schuinze tippen, die schoot-horenen genaemt worden, uitgesneden zijn, om de zeilen dichter aen boort te halen, en meerder windt te doen vangen, en anderzins.

Sponningh. Een naet ofte uitgesneden keep, in eenig hout, daer men een ander stuck hout om te sluiten invoegt, gelijck als in de kiel, welcke schuins komt, daer de plancken in en tegen aengezet werden.

Spoorbalck. Een zware dicke planck, ofte balck, die midden door het schip legt, dus genaemt, om dat het spoor daer in, of doorgaet.

Splisgangh. Een gangh ofte planck, die in de scheeps-zijde komt, doch niet tot aen de steven rijkt.

Spoor. Het gat, daer de mast in staet. Op kleine jachten vindt men zomtijdts meer spooren als masten, en zulks om de mast te konnen verzetten.

Spaensche stag. Een stag touw, 't geen de blinde Ree aen de boeg-spriet hout, en belet van te veel slingeren.

Spiegel. Het platte gedeelte onder achter aen het schip.

Splits-tongh. Het endt van een wimpel of vlagh, daer voor een snee aen is.

Sprijzel. Planck werck dunder, als wagenschot.

Springen. Dit wort van de mast gezegt, als hy scheurt.

Stroocken. Dit werdt van 't beloop en ronte des schips gezegt: het strookt wel of qualijck, zegt men.

Stoelen. Zijn lange houten, of stocken onder breder als boven met een keep of kant in de bovenste zael komende, alwaer de vlagge spil in staet.

Stuinders. Scheeps inhouten ofte ribben, die binnen het wageren, ofte binnen het beschieten, tegen de zijden aenleggen.

Stamp-steven. Een steven, die recht op gaet. Oneigentlijk een onbehouden mensch.

Stil-staen. Wert gezegt van de scheeps-uiterlijke deelen, als ze recht zijn, ongebogen of geen kring-stucken.

Stinckende storm. Een harde storm.

Stamp-zee of Klop-zee. Een golf of schock water, die voor hartelijck tegen het schip komt aen te slaen.

Stapelen. Een schip op de werf zetten, 't zy hoog of laeg.

Stamp-ryen, Stamp-stooten. Wert van het schip gezegt, als 't voor zeer op en neder springt in zee.

Stevenen. Zeilen.

Stouwen. Iets in packen te scheep, zoo naeuw als men kan.

Stuer-lastig. Achter te veel ingezonken.

Steurmal. Een vorm, waer het roer na gesneden is: deze neemt men veeltijts te scheep mede, om by geval het roer onklaer raecke, een ander te maecken.

Staggen. Zijn de zwaere touwen, die de masten na voren toe houden: deze zijn veeltijts gespleeten, om des te bequamer vast gemaekt te konnen werden.

Stijve koelte. Zoo veel wint, dat men pas de top-zeilen kan voeren.

Stop. Dit is gezeght, hout op het anker-touw uit te vieren, en beleght het.

Storting der zee. Het nedervallen van de baeren.

Stijlen, stelt-lijnen. Touwen aen de haring netten.

Stoppen. In stilte als het schip drijft, of wanneer het tegen ty gaet, aen anker zetten.

Stout zetten. Iets te scheep zoo stellen, dat het aenzienlijcker en toon-baerder is, als naer gewoonte.

Strijken. Met planken beschieten.

Stapel-blox. Houten, daer men de kiel op legt, wanneer men een schip zal timmeren.

Stuer-plegt. De plaets, daer de man te roer staet.

Stoppen. Beleggen.

Stomp. Een nedergevelde of verbrokene mast.

Stiff vertuit. Dit is als de kabels zoo strack ingewonden werden, dat het schip niet wenden kan; en dan moet men een weinig vieren.

Stuit-wint. Een wint, die te rug komt gekeert, door eenigh tegen gestelt lichaem, en na die plaetze schijnt te waeien van waer hy komt.

Staef-kogel. Een kogel, daer een stuck yzer door steeckt: dees rijckt verder als een ketting, en hender als een ronde kogel.

Strijken. Vlaggen of zeilen doen dalen: 't geen een scheeps-groet is, of wel een teecken van onderdanigheit. Iets in het schip nemen met touwen inlatende.

Strijken riemen. De riemen stil in't water houden, als de schuit vaert heeft, om dezelve te stutten: of averechts roeien.

Stroom als een zel. Zeer hard vloeiende stroom.

Stag-kraeg. Touwen, die men om de enden van de stag woelt, vastigheits halve.

Stutten de poorten. De poorten met houten toehouden, om het water te keeren.

Strecken. Werwaerts de kusten leggen, na dit of dat gewest.

Sta by zeizen of zein-repen, sta by zorren. Sta by den arbijt, om zeil of touwen te bestieren.

Stier-boort. De rechter zijde van't Schip, als men met het gezicht na vooren staet.

Suyer Zon. 12 uuren.

Swichten. Het wandt met scheer lijnen, en zervings vast maken, wanneer men op anker legt in de haven; om door minder bewegingh minst te slijten, en onklaer te werden.

Sweep of swack. Een touw, dienende om't kabel te beleggen.

T.

Takel. Een touw, daer men alle goederen mede in en uit het schip heist.

Talie-reep. Een touw, daer men de hooft-touwen mede vast maeckt.

Talien. Aenhalen.

Taenen. Aen het viswant een verw geven.

Takelen, en ontakelen. Touwen af en aenslaen.

Tanden. Overwinnen.

't Bladt. Het onderste van de riem.

Te luy zijn. Wert van scheeps-hout gezegt, dat niet genoeg gebogen is.

Ter halver Zee. Middel in de Zee, tusschen twee landen.

Tegen jemandt aenleggen. Met de steven na een ander schip houden en zoo komen aen zeilen.

Ter dragt staen. Werdt van de zeilen gezegt als zy zoo staen, dat alle dragen, en wint vangen.

Te gaat gaen. Gezegt als een scheur in eenigh timmerwerck te scheep van zelve toe gaet.

Te loever of aen ly-boeg. Voorwaerts aen dees of geene zijde.

Ter lens loopen. Met zeer weinigh klein en laegh zeil, het schip laten loopen, 't geen geschiedt in storm, en al te harden weer, wanneer men het boven zeil niet kan bestieren, wintshalve.

Te roer gaen. De helmstock in de hant hebben, en het schip stueren, naer 't compas en voorgestelde streeck.

't Huis halen. Het ancker t' huis halen. Dat is, opwinden.

Ty. Stroom.

Ty wech. Daer de stroom het hartste loopt.

Tykabelen. Acht op Vloet en Eb van water slaen.

Ticht van Zee. Drift van't water in Zee.

Tillen, het schip tilt. Is gezeght het schip rijst smal en scherp van onder na bovenen op. Fransche schepen, beginnen van de groote mast af na achteren toe te tillen.

Togenaers. Visch schepen, oulinx hier gebruikelijk.

Topzeils koelte. Een windt zoo hart, dat men de zeilen pas tot boven toe uit houden kan, zonder die te ontredden.

To[r]n-touw. Een touw, waer mede men het schip vast hout, wanneer het afloopt.

Tollick. Een klein maet stocxken gebruikelijk te scheep, of in 't scheepstimmeren.

Top-reepen. Vier dubbelt gestrengde touwen: deze recken weinig.

Toe zorren. Toerocken, door kracht van zee of wint.

Toeschaken. Toesteken.

Toppenants. Touwen: behorig tot de nocken van de ree, om die te verzetten, verhogen en verlagen, mars zeils Toppenants, dienen tot Bramzeils-schoten.

Touw aenhouden. Touw vast maecken, als'er genoeg uit geviert is.

Top-stander. Een vlag, die boven van de hoogste mast waeit.

Touw-bocht. Een kringh touws, zoo als het in't ront in't kabel gat legt.

Toeroeden. De proppen van de buszen met roet dicht maeken.

Toegaen. Het uitschieten van 't touw, als 't kabel overboort gezet wort, of 't ancker valt.

Toerieten, ofte toereien. Hals touwen en andere toe haelen.

Tonne-boei. Een ton wel dicht met hoepen toe geslagen, dick in 't midden, onder en boven smal, welcke op de ankers gelegt wordt, gelijk de houte boeien, doch meest op de zware ankers: dees zijn prijzelijcker als de hout boeien, om dat lichter zijn; en nimmer zinken, gelijk zomtijts den hout boeien door ingedroncken water gebeurt.

Tornen. Tegen houden, vast houden.

Toe leggen. Een schip aenvangen te bouwen, de kiel toeleggen, dat is de kiel opzetten.

Touw-werk opschieten. Het zelve als 't anker gewonden is in goede schick stellen.

Toppen. De zeilen boven verminderen: anders recht stellen.

Touw scheren. Het touw spannen en vast maecken, gelijck men de hoofttouwen doet, als men binnens havens legt.

Trenzinge. Een woelingh van dunne touwetjenstusschen de draeyinge in.

Travade. Een storm wint, die de schepelingen schielijck overvalt, doch niet lang duert.

Traven. Lading in schepen perzen.

Trenzen. Dun touw tusschen de slagen van dik touw in woelen.

Tsjouwen. Een Vlag in een gerolt, een Tsjouw genaemt, achter af laten waeien, 't geen voor een merck-teken streckt, om aen boot te komen: oock wel een teken van noot, anders schepen toe takelen.

Tsorren. Iets't geen los is, met touwen, klampen en spijkers vast maecken, dat het niet en slingert, waer van men zegt Tsor-touwen.

'T schip is tusschen twee halzen. Het gaet voor wint, gezegt om dat, als de halzen of enden der zeilen wederzijts even verre van boort uitgestreckt zijn, dan by gevolgh de wint vlak van achteren in komt.

T' zee-leggen. 't Zeewaert in zeilen.

'T schip treckt veel water. Het schip gaet diep.

T' zee laten springen. Met het schip t'zeewaert in steecken.

'T schip laet veel water vallen. Het schip is achter scherp en in de midden of voor breet.

'T schip strookt wel. Het schip is van een goet beloop.

'T schip kan tegen zijn leet niet. Het schip is bros.

Tusschen twee klippen heen vaeren. Oneigentlijk wanneer men in een dubbelt gevaer is en beide ontsnapt.

'T zeil in de hant houden. 't Zeil niet laten waeien.

'T zeil in top halen. Oneigentlijck een grooten staet voeren, zo hoog of hooger, als de middelen konnen lijden.

Tuigen, getuigt zijn. Dit wert van het stellen der touwen, zeilen en masten, op de schepen, gezegt, hoog of laeg getuigt, breet of smal getuigt &c.

Tuimelbanck. Een banck die veel in de kajuits gemaeckt werdt, welck omgedraeit kan werden.

Tuitouw. Een gemen kabel-touw, 't geen van 't wordt Ty zijn naem herkomt.

Turcken. Ronde-houten gelijck wielen, om de stucken in de rampaerden te leggen, ofte uit te nemen, anders stel-houten.

't Webscheren, of centen omzetten. Latten rondtom het schip zetten, in't timmeren, waer men zijn beloop na vormt.

V.

Vaert geven. Het schip een weinigh met den goeden windt laten loopen, of dezelve van achteren in de zeilen te laten slaen, schoon tot nadeel; om vaert te bekomen, en des te beter te konnen wenden.

Val val. Gezegt, matroozen stijgt in de boot, om te roejen.

Valreep. Een touw door wiens hulp men by het schip neder klimt.

Van back-boort tot stierboort jemandt zenden. Oneigentlijck, de spot met jemandt drijven, en hem gins en weder zenden.

Varkenen. Het schip in zee tusschen water en windt schoon maeken, met een wecktuigh, 't geen wol bezems steeckt, en een varcken genaemt wert.

Van de windt houden. Ziet dragende houden.

Varen, opvaren. De scheeps-touwen op-schieten, en ergens in't schip ter neder leggen.

Verkeerde stut. Een der kromme inhouten, die achter boven aen het schip komen.

Verleken zijn. Op droog zitten.

Verlooren lip. Een lip of uitstekende zoom van eenigh hout, dat omgekeert legt, en met de lip of laegste ent na om laeg.

Verteeren, verteert zijn. Werdt van masten, en rees gezeit, als zy in storm gebroken zijn.

Verliezen. Ziet afvallen.

Vertojen. Ziet tzorren.

Verlijcken of verlichten de schade. Een woordt onder de Scheeps-reders gebruickelijck, en gezegt wanneer men een schade, 't zy met werpen, of door schipbreucke voorgevallen, over al 't behouden goede laet gaen.

Verhandt-rijcken. Overleveren.

Verscheren. Werdt van het voor by schieten, der balcken en plancken te scheep gezegt, waer in het bouwen acht opgeslagen moet werden, om dat hoe meerder de buick stucken en knies verscheren, hoe sterker het schip is.

Verbinden, een schip verbinden. Het schip door het verstouwen, van eenige ingeladen goederen, ofte oock wel met verzetten van eenige vaste scheeps-leden, het schip traeg zeilende te maken.

Verweider en met het schip. Of vallen, afdrijven tegen wil van de Stuerman.

Vervangen. Verloszen.

Veel zog hebben. Achter breet zijn.

Vellen, de fock vellen. Hem schrap en ter wintvanck stellen.

Veegen, geveegt zijn. Werdt gezeit van een schip dat onder scherp is.

Veel water vuyl maken. Oneigentl: veel moeiten om eenige zaek doen, eigentlijck, met schepen door ondiepten varen, waer in men zeer moet arbeiden om voort te komen.

Verleggen weer. Zeer quaedt weer in Zee.

Verzoecken het schip. De naden en openingen bezien, om te herstellen en te vullen.

Verkens. Scheeps water-vaten.

Verklicker. Ziet boef-lijn.

Verdubbelingh. Een huit van plancken, die van onderen af, tot aen het eerste bergh-hout toe, over de schepen getrocken wordt; waer tusschen veeltijdts hayr, geslagen loot, of koper gelecht wert, om de wormen te weeren, die de schepen doorbooren: de naden werden bepickt: voor en achter worden de schepen mede wel verdubbelt. Onder de Spaensche scheepen die by d'onzen in Duins verovert wierden, vondt men eenige die een huit van vijf voeten dick hadden, om schoot-vry te zijn. In Koerlandt is onlangs een schip gebouwt, daer men van yzer geslagene platen tusschen de verdubbeling inzette, doch is ondienstigh, bevonden om dat de roest het hout opeet.

Verlegen weer. Quaet weer.

Ver t'zee zijn. Oneigentlijck: veel in een zaeck gevoordert hebben: veel van een zaek houden, en die lieven.

Versche schoot. Een streeck zoet water, 't geen uit soete rivieren een ent weegs in zee gedreven wort, zonder te vermengen.

Versteken. Gezeght als het eene schip het ander verliest, of oock als een schip zijn reis niet kan volvoeren.

Verkent raken of zijn. Kennisse hebben, waer men is, als men lant ziet.

Vertuyen. Met touwen het schip vast leggen.

Vertuyning bladt. Een planck, die op het boort, boven het Ree-hout staet.

Vertuyen met vier touwen. Vertuyen met twee touwen aen landt, en twee in 't water, of twee voor en achter.

Vertuyen met water-schoot. Dit is vertuyen schuins, niet langs stroom, of dwars stroom, maer tusschen beiden.

Vertieren. Voort gaen in zee, men vertiert veel of weinig.

Uyl vangen, over staeg loopen, door wint loopen. 't Omslaen of wenden van een schip, in weerwil van den stuerman.

Uit zijn roer zijn. Niet naer het roer luisteren.

Vieren. Botgeven, uitpalmen.

Uitleggers hooft. De uitterste knop, die voor aen het galjoen komt.

Vissingen. Klampen, daer de mast op den overloop in staet.

Vingerlingen. Siet Duimlingen.

Uithouwer. Een touw, waer mede men eenig zwaer goet, dat men in 't schip heizen wil, van boort af hout, en als 't hoog genoeg is, laet in 't schip komen, ook een touw: dat de blinde ree ophaelt, naer boven toe, op dat hy de stag niet stucken vyle.

Vijstingen. Houten die met yzere bouts doornagelt zijn. Binten om de masten steunzel te geven, en recht in 't spoor te houden.

Uitwerpen, een vlag uitwerpen. Een vlag te scheep uitsteken.

Uitloopen. Ontzeilen.

Uitluten. Met een schijf ofte katrol graenen en zout uit de schepen heiszen.

Vinke-net. Een schering van touwen, over het schip, tusschen back en half verdeck, 't welck gespannen werdt, als men slaet, om den vyandt en zijne werptuigen te weeren, oulincx gebruikelijcker als hedensdaegs, wanneer men geheele schepen van voor tot achteren dus over weefden.

Vuer-blaes. Een schip van vueren hout, die om hen lichte veel goets draegen, doch zijn zwack, en de veelheit van lading doet haer vaeck te gronde gaen, voornaemelijk als zy graen ofte zout in hebben; want die waere licht gaende raeckt: zy zijn gelijkzijdig, en zulx, om dat het hout van dien aert niet wel te buigen is, doch tusschen water en wint zijn zy zeer bestendig, en werden min van de wurm en springers door gegeten: om dat vueren-hout volder van hars is, als eiken.

Viert goet koop. Viert het touw veel uit.

Uithangen. Wert gezegt, als eenigh hout over water hangt.

Vierkant wulf. De plaets, daer het wapen achter tegen aen staet.

Vlotten. Op 't water drijven.

Vlack water. Stil zee.

Vlagh voeren. Oneigentlijck, meester zijn.

Vlooten. Dobbers daer de Haring-netten aendrijven: anders vlot zijn.

Vleet. De Haring-netten als zy in zee leggen.

Vlotgaende schip. Een dicht schip.

Vlag-heck. Het getraliede houtjen, daer de vlag aen vast is.

Vol zee. Hoog water.

Voert. Inham, ofte Zee-boezem.

Voor lastig schip. Voor te zwaer schip, waerom het qualijk wenden zal.

Voort laken gaen. Voor wint zeilen.

Voort laten staen. Geen zeil minderen, niet wenden, maer met een zelfde streeck het schip doen zeilen.

Voor en achter dicht. Wel beslooten met bak en schans, om tegen-weer daer uit te konnen bieden. Anders van beide dicht.

Voor-schip. Het schips-gedeelte van de focke mast af, tot het Galjoen toe.

Voor hooft roejen. Voor een schip uit roejen.

Volstaen. Als de zeilen geheel uitgespreit en ront opgeblazen van de windt staen.

Voor de Fock loopen. Oneigentlijk geschoren, bedrogen of gequelt werden.

Voor stroom en wint zeilen. Oneig. alles voorspoedigh gaen.

Voor over loopen. Voor verby be boeg van een schip heen zeilen, 't geen geschiedt van schepen, die het meeste gezagh hebben: minder schepen zeilen achter om: en dit geschiedt mede door heusheidt dick mael.

Voor optornen, voor 't ancker optornen. Voor 't anker blijven staen. Oneig. iets tegen houden.

Voorganger. Het voorste endt van't kabel, 't geen aen 't ancker vast is.

Voeringe. Kleine koopmanschap, die den luiden, welke in scheeps dienst zijn, toegelaten wert in het schip te laden.

Vol-houden. Siet volstaen.

Voorlegger. Aen anker of voor anker leggen.

Voor een anker opkomen. Op het anker aenkomen.

Voor scheen klimmen. Na boven klimmen, zonder touw-trappen.

Voor dwars touw. Een touw, waer mede het schip van vooren vast gemaeckt werdt.

Voor een eeken zijn of zitten. Gezegt, als het schip droog leit, en het water wech is geloopen.

Voor vloedt. Als het water begint te rijzen.

Voor-onder. Een kamerken in 't voorste gedeelte van het schip, onder 't deck, op Binnelandts-vaerders en eenige fluiten.

Voorkomen. Dit werdt van 't anker gezegt. als 't buiten water voor de boeg komt.

Voor voet hebben. Voor uit zijn.

Voor zee leggen. In de haven leggen.

Volhandigh weer. Weder dat men pas de zeilen en touwen handelen kan.
Handigh weer. Weder dat men de zeilen bequamelijck kan handelen.

Vroekost. Het eerste schaffen.

Vreetschepen. Aldus wierden de Convoyers eertijdts in Hollandt genaemt.

Vuyl zijn. Werdt van het schip gezegt, als 't buiten om met groente, schelpen en ander tuigh bewoszen is.

Vuyl water maken. Dit wert gezeght, als een schip door de modder sleept, zonder eechter gront te raken.

Vuylen. Quade gronden gevaerlijck om over te zeilen.

Vuer-kleden. Nattehuiden, daer men de scheepen zomwijlen mede bedeckt, in 't slaen om brandt te weren.

Vullingh. Dit komt van het woordt vollen, of vullen: 't zijn gangen, of plancken, die men buitewaerts tusschen de bergh-houten stelt, oock binnen in 't ruim, halver hooghte, daer men een openingh laet, tot dat het hol van 't schip gebouwt is, om de stellingen, daer in vast te zetten, waer op men timmert: ook om water tusschen d'inhouten by in te schieten, op dat men bezie of het schip dicht is. Oock noemt men vullingh, een planck-stroock die op den bodem nevens het kolzem legt, welck uitgenomen kan werden, om den durck, is 't nodigh, te zuiveren. De regelingen achter boven worden mede wel met hout gevult, op dat het schip achter te meer lijfs zal schijnen te hebben.

W.

Waacker. Een londt, dat althans brandende gehouden werdt, in de back of voor 't kasteel.

Wageren. Plancken binnewaerts tegen scheepsinhouten aenslaen.

Wangen. Lange uitgeschaefde stucken hout, die men op masten, sprieten, en rees legt, als zy te zwack bevonden werden: zy leggen gemeenlijk op de masten na het boort toe.

Warlen. Heen en weer slingeren.

Waesachtige gront. Kegel gront, en steenachtige gront.

Wandt zwigten. By hart weder de hooft-touwen op de hooghte van de ree, met Servings vast aen een binden, om te minder te slingeren.

Water-vast schip. Een schip stevig, en niet rank.

Water-borden, halsmasten. Plancken, die op het schips boort gezet worden en afgenomen konnen werden.

Want talien. Het staende wandt met lijnen scheeren.

Wanten. Kleden, daer men 't touw-werck mede deckt.

Wateren een schip. Water in 't schip doen, om te zien of het dicht is, wert oock van geschoten kogels gezegt, als zy in en uit het water keile[n].

Waterdraght. Even zo veel water als het schip diep gaet, zoo dat het schip pas daer over kan.

Water staen. Water uit de zee scheppe[n].

Waterlijn. De moet van het water, die buiten op het schip staer.

Watering. d'Overloop op kleine schepe[n].

Water zeilen. Zeilen, die men achter tegen 't schip tot onder aen 't water toe set.

Wat mast en kiel lijden mach. Oneig. zoo veel doen, als jemants middelen veelen mogen.

Waken. Dit wert van de boeye gezegt, die op het anker drijft: de boeye waeckt: dat is, hy drijft boven het ancker.

Waent schip. Dat is waer van daen het schip, dus roept men elkandre in Zee toe.

Waenhout. Hout dat rondt om niet over al evenveel stof heeft, maer op zommige plaetzen ledig is.

Weerstroom. Een stroom als het water tegen de gewoonlijcke drift loopt.

Weerwint. Een wint, die onbestendig is.

Wel geleit zijn. Dus spreeckt men van de deught eens kabeltouws.

Wevelingen. De dwars-touwetjens, daer men by op en neder klimt.

Weeckback. Een groote back op den overloop, daer de verzebalie water indraegt, en zijne spijze in weekt, en reinigt: anders den vuylenbras.

Weven. De wevelingen scheeren.

Wencken. Als een schip over staegh went: het eerste wint-vangen van de zeilen.

Wel by de windt zijn. Zeilen na behoren niet te hoogh of te laegh.

Wel by zijn last zijn. Op zijn pas geladen.

Werken. Het op en neer springen van een schip in Zee.

Werck. Siet Harpuis of Harpluis: 't geen van 't herpluizen, zijn naem behout.

Wint over geven. Lager zeilen: als men genootzaackt is, of door de windt gedwongen werdt.

Winnen. Als men vist, het net op halen.

Wiegen. Het schip heen en weer bewegen, asl het afloopen zal, om schot te krijgen, 't geen met touwen geschiet, en lange onder gestocken boomen, daer het schip op steunt.

Wintwaerts van zijn. Aen die zijde zijn, daer de wint van daen komt.

Willen. Stucken van oude kabels, diemen buitewaerts tegen de zijde van het schip hangt, om quetzinge voor te komen.

Wintveering. Dat gedeelte des schips, waer de stucken staen, naest aen de man te roer, voor de Constapels kamer. De poorten, die hier komen, zijn wijder als d'andere: gelijk mede de hals, en boeg-poorten, om het spelen van 't geschut. Men zet hier toe wel losse borden in de scheeps-zijden, om des noots uitgenomen te konnen werden, als men de stucken veel speelens geven wil, en bykans langs scheeps doen schieten.

Winkelen. In de winkel haeck zetten.

Wint volgen. Met het verloopen van de wint zijne streeck verzetten.

Wint loopt uit en in. De wint verandert schielijk van streek: is ongestadig.

Wirri. Een zoort van binnelantsche schepen in Engelandt.

Wissen. De buszen schoon maeken.

Wintwaers ty. Een ty, dat tegen de wint aenloopt, 't geen hol waeter maekt.

Wiszer. Een stock, daer voor een lams-vel om gebonden is, alwaer men de stucken mede schoon maeckt: deze worden oock van zwaer voor uit gespluist touw gemaeckt.

Wint staet op geen streeck. De windt is niet bestendigh.

Windegelt. Gelt, 't geen van de Koopluiden, aen de Schippers gegeven werdt, voor't slijten van hare touwen, om de goederen te loszen en te laden.

Worsten. Oude afgekapte stucken touw.

Wricken. Met een riem achter uit, jollen en boots voort doen daen.

Wrijfhouten. Ronde langachtige houten, welke buitewaerts tegen de scheepen gehangen werden, voor 't aenbotzen en stooten van uiterlijck geweldt.

Wrak hout. Bedorven en verrot hout.

Wreeg of wreet zijn. Wert van de schepen gezegt als zy zwaerlijk op 't water leggen, en in onweder zich niet wel op zee en schicke[n], te veel slingeren, niet wel rijzen en dalen.

Wrack. Een gebleven schip, dat op droog of gront zit, of in Zee drijft.

Wuiten. Houten, daer touwen door gesteken zijn, on in hart weder het kabel van de spil af te houden, als het bestijckt is, of oock zoo dik dat het met geen handen omvat kan werden, dit by bequaem weer met de kabelaring geschiedt.

Wuiven. Den ander van het eene tot het ander schip toewenken.

Wuit. Een wercktuigh, daer men te scheep schiemans gaern op spint.

Z.

Zalen of zalingen. De dwarshouten, die even beneden de toppen van de mast wel vast kruiswijs in elkandere zijn gevoegt. Dees houden, mars, hooft-touwen, steng, en stag, top-reepen en hangers vast. Hun gestalt is kring-stucking met de holte na binnen: staen dwars en langhs scheeps. Kleine Juffers zijn op de hoeken van de zalen, daer kleine hooft-touwen, die schuins van de groot hooft-touwen afgaen, aen vast zijn.

Zeilen inbreken. Zeilen innemen.

Zet borst aen. Dit is het woort als men kracht van noden heeft, om 't anker te lichten en spil te drayen.

Zeil torzen. Zeil voeren.

Zee winnen. Van landt af met het schip diep in Zee zeilen.

Zeilen slaen voor de mast. In de wint krijgen, of in stilte leggen.

Zoo recht. Dus spreeckt de Stuerman, als de Man te roer wel doet, en den streeck volgt ne eysch.

Zeil op rant. Zeilen neder.

Zeizingen. Banden, daer de zeilen aen de rees mede vast zijn. Ook de touwen, daer twee kabels aen elkandre mede vast zijn.

Zeilen op stootgaern. Met slechte banden de zeilen gehecht hebben, om die licht los te rucken.

Zeinschip. Een aerd van Schepen eertijdts gebruickelijck en deze landen, open, zonder vast roer of mast, welcke beyde zy opzetteden, als zy in zee gongen, smal voor, zoo wel als achter, spits toegaende; voerden slechts drie Mannen met een jongen, zeilden wonder snel.

Zeeling zaet of te zade. De kuil, die een schip in de gront gemaeckt heeft, daer het ingezeten heeft.

Zeilen scheppen. Dit wert gezegt als de zeilen op of tegen de masten leggen, en niet ter wintvang staen, uit oorzaeck van 't schip draeiing, en dat men dan wint vang, met het verleggen van 't roer.

Zeilt zacht. Oneig. Gaet niet haestig voort.

Zeilen breden. Als de wint ruimt, ofte meer voordelig wert, de zeilen vieren, ofte meet dwars scheeps stellen.

Zetgang. Een looze gangh, die men ront om het schip zet als men bouwt, op de boeygangh, ofte mede een planck, die ront om op den overloop tegen boort staet.

Zee en lucht is aen malkanderen. Dat is, het stormt en waeit hart.

Zeehout, bout voorscheen. Het boort van 't schip, ofte het hout boven den overloop aen de scheeps-zijde.

Zee-tonnen. Tonnen of vaten, die op ankers met een arm, vast in zee gelegt werden, dicht gepekt dat daer geen water in komen kan, boven wijt, en onder smal. Dese dienen den Zee-luiden voor baeken, in het in en uit zeilen van de Zee-gaten: zy zijn aen yzere kettingen vast, die onder aen het anker in de grondt vast zijn: in 't uit-lopen neemt men die waer, welck aen de rechter handt leggen, in 't inkomen, die aen de linker handt leggen. Waer droogten zijn en gevaer is legt men witte tonnen, en daer goet anker gront is, ziet men eenige tekens op de tonnen steken.

Zeemanschap gebruiken. Geven en nemen, niet al te vast op zijn stuck staen, na reden en billigheit iets verrichten, schoon men buiten gewoonte, berecht en bevel gaet, 't geen te scheep dickmael geschieden moet by voorvallende gelegentheit, van windt, weer en anderzins, waerom de Zee instructien niet te zeer bepaelt moeten zijn.

Zee-banden en voeten hebben. Een goet Zeeman te zijn.

Zee-waters. Een Golf en baer.

Zee winnen. 't Zeewaerts in zeilen.

Zeil. Het woort zeil wordt voor een geheel schip onder de Zee-luiden gebruickt.

Zeil ergens op maken. Eigentl. ergens na toe zeilen, oneig. giszing ergens op maken.

Zervings. Dick gevlochte strengen, van out touw, die t'zamen gezet werden, daer men kleeden van maeckt, die musquet schoot vry gezegt werden te zijn, waerom menze veel rontom scheeps-boort hangt, als men slaet.

Zwaluwen. Een zoort van houte nagels, daer men balcken en planken mede verbint.

Zol-gat. Een hok achter in 't schip, onder de Constapels kamer, daer scherp in geberght wert.

Nicolaes Witsen: Aeloude en hedendaegsche scheeps-bouw en bestier: Waer in wijtloopigh wert verhandelt, de wijze van Scheeps-timmeren, by Grieken en Romeynen: Scheeps-oeffeningen, Strijden, Tucht, Straffe, Wetten en gewoonten. Beneffens evenmatige grootheden van Schepen onses tijts, ontleet in alle hare deelen: Verschil van bouwen tusschen uitheemschen en onzen landaert: Indisch Vaertuygh: Galey-bouw: hedendaegsche Scheeps-plichten: Verrijckt met een reex verklaerde Zee-mans spreeck-woorden en benamingen. Doorgaens verciert met vele Kopere platen.
Casparus Commelijn; Broer en Jan Appelaer, Amsterdam, 1671. pp 481-

Transcribed by Lars Bruzelius

Sjöhistoriska Samfundet | The Maritime History Virtual Archives | Etymology | Search.

Copyright © 1998 Lars Bruzelius.